2024
2024 (MMXXIV) lii kárgámihe, mii gregoriaanlâš kalender mield aalgij vuossaargâ já nuuvâi majebaargâ. Tot lâi 2020-lovo viiđâd ihe.
Tábáhtusah[mute | mute käldee]
Uđđâivemáánu[mute | mute käldee]
- uđđâivemáánu 1. peeivi – Siämmáá suhâpele leijee paarâi näimilitto šoodâi lavâlâžžân Eestienâmist.
- uđđâivemáánu 1. peeivi – Viken, Vestfold já Telemark sehe Troms já Finnmark läänih lopâttuvvojii Taažâst.
- uđđâivemáánu 1. peeivi – Akershus, Buskerud, Østfold, Vestfold, Telemark, Troms já Finnmark läänih vuáđuduvvojii Taažâst.
- uđđâivemáánu 7. peeivi – Ive 2024 Bangladesh almolâš vaaljah uárnejuvvojii. Awamilitto vuoitij oppeet vaaljâid.
- uđđâivemáánu 13. peeivi – Ive 2024 Taiwan presidentvaaljah uárnejuvvojii. Taiwan 12. väripresident Lai Ching-te uážui 40,05 % jienâin, já te sun väljejui presidentin.[1]
- uđđâivemáánu 14. peeivi – Tanska roonnig Margrethe II luovâi ruuvnâst, já suu alge ruuvnâprinssâ Frederik šoodâi Tanska kunâgâssân noomáin Frederik X.[2][3][4]
- uđđâivemáánu 25.–28. peeivij – Ive 2024 Skammâkoveh-elleekovefestivaal uárnejui Anarist.
- uđđâivemáánu 28. peeivi – Ive 2024 Suomâ presidentvaaljâi vuossâmuš jienâstemrieggee uárnejui. Alexander Stubb já Pekka Haavisto peesáin jootkân.[5]
- uđđâivemáánu 29. peeivi – Ive 2024 Skammâkoveh-elleekovefestivaal neetist aalgij.
Kuovâmáánu[mute | mute käldee]
- kuovâmáánu 4. peeivi – Ive 2024 El Salvador almolâš vaaljah uárnejuvvojii.
- kuovâmáánu 5. peeivi – Peter Mickwitz vuoitij Runeberg-palhâšume kirjestis Misslyckad i en uggla[6]
- kuovâmáánu 6. peeivi – Ive 2024 Skammâkoveh-elleekovefestivaal neetist nuuvâi.
- kuovâmáánu 7. peeivi – Ive 2024 Azerbaijan presidentvaaljah uárnejuvvojii.
- kuovâmáánu 8. peeivi – Ive 2024 Pakistan almolâš vaaljah uárnejuvvojii.
- kuovâmáánu 10. peeivi – Uđđâ muusik kišto 2024 uárnejui Nokia Arenast Tamperest.
- kuovâmáánu 11. peeivi – Ive 2024 Suomâ presidentvaaljâi nubbe jienâstemrieggee uárnejui. Taan rieggest Alexander Stubb finnij 51,6 % jienâin, já te sun väljejui presidentin kuuđâ čuávuváá ihán.[7]
- kuovâmáánu 14. peeivi – Ive 2024 Indonesia almolâš vaaljah uárnejuvvojii.
- kuovâmáánu 25. peeivi – Ive 2024 Senegal presidentvaaljah uárnejuvvojii.
Njuhčâmáánu[mute | mute käldee]
- njuhčâmáánu 1. peeivi – Alexander Stubb algâttij president virgeest.[8]
- njuhčâmáánu 7. peeivi – Ruotâst šoodai Nato 32. jeessân.[9]
- njuhčâmáánu 9. peeivi – Utah uđđâ lippu valdui anon.
- njuhčâmáánu 15.–17. peeivij – Ive 2024 Ruošâ presidentvaaljah uárnejuvvojii. Ruošâ virgeest leijee president Vladimir Putin naggij, ete sun vuoitij vaaljâid, tastko sun finnij 87 % jienâin, mut vaaljâpuáđus lâi viehâ vissásávt veridum.[10]
- njuhčâmáánu 25. peeivi – Tave- já Maadâ-Amerikist oinui peli-iptoslâš mánusiävŋánem.
- njuhčâmáánu 26. peeivi – Francis Scott Key -šalde koočâi meerân Ovtâstum staatâi Baltimorest.[11]
- njuhčâmáánu 27. peeivi – Lappajärvi kraatterjävri tuhhiittui Unesco Geopark-čuosâttâhhân.[12]
- njuhčâmáánu 31. peeivi – Ive 2024 Ukraina presidentvaaljah uárnejuvvojii.
Cuáŋuimáánu[mute | mute käldee]
- cuáŋuimáánu 3. peeivi – Eennâm tuárgistij korrâsávt Hualeinist, Taiwanist. Eennâmtuárgástâs intensiteet lâi 7,4 Richter ciäkkáduv mield já VIII Mercalli ciäkkáduv mield.[13]
- cuáŋuimáánu 8. peeivi – Tievâslâš piäiváásiävŋánem oinui Tave-Amerikist.
- cuáŋuimáánu 16. peeivi – Ive 2024 Slovakia presidentvaaljâi vuossâmuš jienâstemrieggee uárnejuvvoo.
Vyesimáánu[mute | mute käldee]
- Ive 2024 Liettua presidentvaaljah uárnejuvvojeh.
- vyesimáánu 5. peeivi – Ive 2024 Panama almolâš vaaljah uárnejuvvojeh.
- vyesimáánu 7.–11. peivij – Euroviisuh uárnejuvvojeh Malmö Arena, Malmöst, Ruotâst.[14]
- vyesimáánu 7. peeivi – Ive 2024 Euroviisuh-lávlumkišto vuossâmuš semifiinaal uárnejuvvoo.
- vyesimáánu 9. peeivi – Ive 2024 Euroviisuh-lávlumkišto nubbe semifiinaal uárnejuvvoo.
- vyesimáánu 11. peeivi – Ive 2024 Euroviisuh-lávlumkišto fiinaal uárnejuvvoo.
- vyesimáánu 10.–26. peivij – Jieŋâskiäru ive 2024 maailmmiäštárkištoh uárnejuvvojeh Tšeeki Prahast já Ostravast.
- vyesimáánu 11. peeivi – Minnesota uđđâ lippu váldoo anon.
- vyesimáánu 19. peeivi – Ive 2024 Dominikaanisâš täsivääldi almolâš vaaljah uárnejuvvojeh.
Kesimáánu[mute | mute käldee]
- Ive 2024 Irland páihálâš vaaljah uárnejuvvojeh.
- Ive 2024 Sri Lanka presidentvaaljah uárnejuvvojeh.
- kesimáánu 2. peeivi – Ive 2024 Meksiko almolâš vaaljah uárnejuvvojeh.
- kesimáánu 6.–9. peeivij – Ive 2024 Euroop parlament vaaljah uárnejuvvojeh.
Syeinimáánu[mute | mute käldee]
- syeinimáánu 15.–16. peeivij – Ive 2024 Rwanda presidentvaaljah uárnejuvvojeh.
- syeinimáánu 26. peeivi – Pariisi olympialiih älgih.
Porgemáánu[mute | mute käldee]
- porgemáánu 11. peeivi – Pariisi olympialiih noheh.
Čohčâmáánu[mute | mute käldee]
- čohčâmáánu 18. peeivi – Uásálâš mánusiävŋánem Amerikijn, Euroopist já Afrikist.
Roovvâdmáánu[mute | mute käldee]
- Ive 2024 Georgia parlamentvaaljah uárnejuvvojeh.
- Ive 2024 Tšad parlamentvaaljah uárnejuvvojeh.
- Ive 2024 Venezuela presidentvaaljah uárnejuvvojeh.
- roovvâdmáánu 11.–13. peeivij – Ive 2024 Säämi Pride uárnejuvvoo Bodøst.[15]
- roovvâdmáánu 13. peeivi – Ive 2024 Liettua parlamentvaaljah uárnejuvvojeh.
- roovvâdmáánu 27. peeivi – Ive 2024 Uruguay almolâš vaaljah uárnejuvvojeh.
Skammâmáánu[mute | mute käldee]
- Ive 2024 Romania presidentvaaljah uárnejuvvojeh.
- skammâmáánu 5. peeivi – Ive 2024 Ovtâstum staatâi presidentvaaljah uárnejuvvojeh.
Juovlâmáánu[mute | mute käldee]
- Ive 2024 Algeria presidentvaaljah uárnejuvvojeh.
- Ive 2024 Kroatia presidentvaaljah uárnejuvvojeh.
- juovlâmáánu 7. peeivi – Ive 2024 Ghana almolâš vaaljah uárnejuvvojeh.
Čuákánkiäsuh jieškote-uvlágán suorgijn[mute | mute käldee]
Šoddâmeh[mute | mute käldee]
Jämimeh[mute | mute käldee]
- kuovâmáánu 20. peeivi – Andreas Brehme, saksalâš jyelgipálluspellee já jyelgipálluvälmejeijee (š. 1960)[16]
- njuhčâmáánu 8. peeivi – Herbert Kroemer, ive 2000 Nobel-fyysiikpalhâšume finnim saksalâš-ovtâstumstaatâlâš fysikkár (š. 1928)[17]
- cuáŋuimáánu 8. peeivi – Peter Higgs, ive 2013 Nobel-fyysiikpalhâšume finnim brittilâš teoreetlâš fysikkár já professor (š. 1929)[18][19]
Kalender[mute | mute käldee]
Fáádást eres soojijn[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást 2024.
Käldeeh[mute | mute käldee]
- ↑ Wong, Tessa: Taiwan elects William Lai president in historic election BBC News. 13.1.2024. Čujottum 13.1.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Howard, Jacqueline já Slow, Oliver: Queen Margrethe II: Danish monarch announces abdication live on TV BBC News. 31.12.2023. Čujottum 31.12.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Hendes Majestæt Dronningen abdicerer Tanska staatâministeriö. 31.12.2023. ”Samtidig vil Hans Kongelige Højhed Kronprins Frederik overtage tronen som Hans Majestæt Kong Frederik 10.” Čujottum 1.1.2024. (tanskakielân)
- ↑ Nousiainen, Jaana: Suora lähetys: Kuningas Frederik X suuteli kuningatarta – yleisö vihelteli innoissaan Ilta-Sanomat. 14.1.2024. Čujottum 14.1.2024. (suomâkielân)
- ↑ Heiskanen, Pietu: Tässä on presidentinvaalien ensimmäisen kierroksen tulos Yle Uutiset. 28.1.2024. Čujottum 28.1.2024. (suomâkielân)
- ↑ Majander, Antti: Peter Mickwitz ei uskonut saavansa Runeberg-palkintoa: ”Onhan kirjani vähän erikoinen" Helsingin Sanomat. 5.2.2024. Čujottum 5.2.2023. (suomâkielân)
- ↑ Peltonen, Topias, Karhu, Otso, Hankaniemi, Anu Leena, Piirainen, Elli, Kangas, Laura já Mannermaa, Jaakko: Kaikki äänet on laskettu: Stubb 51,6 prosenttia, Haavisto 48,4 prosenttia Yle Uutiset. 11.2.2024. Čujottum 11.2.2024. (suomâkielân)
- ↑ Alexander Stubbista tulee tänään tasavallan presidentti Yle Uutiset. 1.3.2024. Čujottum 1.3.2024. (suomâkielân)
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: Ruotsista tuli Naton jäsen – Kristersson kiitti suomalaisista Niinistöä, Orpoa, Stubbia ja Marinia Yle. 7.3.2024. Čujottum 8.3.2024. (suomâkielân)
- ↑ Lehtonen, Atte: Analyysi: Puolet Putinin äänistä oli väärennettyjä Iltalehti. 19.3.2024. Čujottum 21.3.2024. (suomâkielân)
- ↑ Gahmberg, Emma: Francis Scott Key -šalde lii koččâm meerân Baltimorest anarasaavis.fi. 1.4.2024. Čujottum 1.4.2024.
- ↑ Schreck, Jasmina: Lappajärvi kraatterjäävrist šoodâi Suomâ viiđâd Unesco Geopark Anarâš aavis. 29.3.2024. Čujottum 3.4.2024.
- ↑ Wingfield-Hayes, Rupert já Ng, Kelly: Taiwan: Rescue efforts continue after 900 injured in earthquake 3 hours ago BBC News. 3.4.2024. Čujottum 3.4.2024.
- ↑ Myllymäki, Iiro: Ruotsin Euroviisujen kisakaupunki selvisi Iltalehti. 7.7.2023. Čujottum 8.7.2023. (suomâkielân)
- ↑ Sápmi Pride 2024 lágiduvvo Budejjus! Garmeres. 12.3.2024. Čujottum 21.3.2024. (tavesämikielân)
- ↑ Traueranzeigen von Andreas Brehme www.trauer.de. Čujottum 23.2.2024. (saksakielân)
- ↑ Badham, James: Nobel Laureate Herb Kroemer, 1928-2024 Kalifornia ollâopâttâh (Santa Barbara). 12.3.2024. Čujottum 15.3.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Peter Higgs nobelprize.org. Čujottum 10.4.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Rannard, Georgina: Peter Higgs, physicist who theorised Higgs boson, dies aged 94 BBC News. 9.4.2024. Čujottum 10.4.2024. (eŋgâlâskielân)