2023
Njuškii navigistmân
Njuškii ucâmân
2023 (MMXXIII) lii normaalihe, mon älgim- já nuuhâmpeivin lii gregoriaanlâš kalender mield pasepeivi. Tot lii 2020-lovo niäljád ihe.
Tábáhtusah[mute | mute käldee]
Uđđâivemáánu[mute | mute käldee]
- uđđâivemáánu 1. peeivi – Suomân vuáđuduvvii 21 pyereestvaijeemkuávlud.[1]
- uđđâivemáánu 1. peeivi – Kroatia seervâi eurokuávlun. Tot lii eurokuávlu 20. jeessânstaatâ.[2]
- uđđâivemáánu 1. peeivi – Kroatia seervâi Schengen-kuávlun.[3]
- uđđâivemáánu 1. peeivi – Luiz Inácio Lula da Silva algâttij Brasilia president virgeest.[4]
- uđđâivemáánu 13.–14. peeivij – Tšeekist uárnejuvvojii presidentvaaljah. Petr Pavel já Andrej Babiš peesáin jootkân.
- uđđâivemáánu 25. peeivi – Chris Hipkins algâttij Uđđâ-Seeland uáiviminister virgeest.[5]
- uđđâivemáánu 27. já 28. peeivij – Tšeekist uárnejui presidentvaaljâi nubbe jienâstemrieggee. Petr Pavel uážui 57,6 % jienâin, já te sun väljejui Tšeeki presidentin.[6]
Kuovâmáánu[mute | mute käldee]
- kuovâmáánu 1. peeivi – Suomâ ovdâskodde tuhhiittij nk. translaavâ nubástus jienâiguin 113–69.
- kuovâmáánu 5. peeivi – Kyprosist uárnejuvvojii presidentvaaljah. Nikos Christodoulides já Andreas Mavroyiannis peesáin jootkân.
- kuovâmáánu 5. peeivi – Marja Kyllönen finnij Runeberg-palhâšume kirjestis Vainajaiset.[7]
- kuovâmáánu 12. peeivi – Kyprosist uárnejui presidentvaaljâi nubbe jienâstemrieggee. Nikos Christodoulides uážui 51,97 % jienâin, já te sun väljejui Kypros presidentin.
- kuovâmáánu 24. peeivi – Uđđâ sämitiggelaahâ kománij Suomâ ovdâskode vuáđulahâváljukoddeest. Marin haldâttâs lii jo kuálmád haldâttâs, mii ij uážžum uđâsmittem ááigán.[8]
- kuovâmáánu 25. peeivi – Käärijä finnij UMK-finalist 539 čyegisid suomâkielâg pitástis Cha cha cha já vuoitij Uđđâ muusik kišto 2023.
Njuhčâmáánu[mute | mute käldee]
- njuhčâmáánu 9. peeivi – Petr Pavel algâttij Tšeeki president virgeest.[9]
- njuhčâmáánu 27. peeivi – Uŋgar parlament ratifisistij Suomâ Nato-ucâmuš.[10]
- njuhčâmáánu 28. peeivi – Humza Yousaf väljejui Skotland uáiviministerin.[11]
- njuhčâmáánu 30. peeivi – Tuurki parlament tuhhiittij Suomâ Nato-jeessânvuođâ jienâiguin 276–0.[12][13]
Cuáŋuimáánu[mute | mute käldee]
- cuáŋuimáánu 2. peeivi – Suomâst uárnejuvvojii ovdâskoddevaaljah.
- cuáŋuimáánu 4. peeivi – Suomâst šoodai Nato 31. jeessân.[14]
- cuáŋuimáánu 14. peeivi – Euroop komovuotâornijdume ESA paajij Jupiter jieŋâmáánuid totkee rakkeet Jupiter Icy Moons Explorer Ranska Guayanast tijme 15:15 Suomâ ääigi.[15]
- cuáŋuimáánu 27. peeivi – Tappara vuoitij jieŋâskiäru suomâmiäštárvuođâ.[16]
Vyesimáánu[mute | mute käldee]
- vyesimáánu 5. peeivi – Aasiast já Australiast oinui peli-iptoslâš mánusiävŋánem.
- vyesimáánu 6. peeivi – Charles III já Camilla ruvnájuin Westminster Abbeyst, Lontoost, Ovtâstum kunâgâskoddeest.[17]
- vyesimáánu 9.–13. peivij – Euroviisuh uárnejuvvojii Liverpool Arenast, Liverpoolist, Ovtâstum kunâgâskoddeest.
- vyesimáánu 9. peeivi – Ive 2023 Euroviisuh-lávlumkišto vuossâmuš semifiinaal uárnejui.
- vyesimáánu 11. peeivi – Ive 2023 Euroviisuh-lávlumkišto nubbe semifiinaal uárnejui.
- vyesimáánu 13. peeivi – Ive 2023 Euroviisuh-lávlumkišto fiinaal uárnejui.
- vyesimáánu 14. peeivi – Ruotâ vuoitij ive 2023 Euroviisuh-lávlumkišto pittáin Tattoo.[18][19]
- vyesimáánu 28. peeivi – Kanada vuoitij jieŋâskiäru maailmmiäštárkištoid.[20]
- vyesimáánu 28. peeivi – Tuurki čokkájeijee president Recep Tayyip Erdoğan vuoitij Tuurki presidentvaaljâi nube jienâstemrieggee já te sun väljejui Tuurki presidentin.[21]
Kesimáánu[mute | mute käldee]
- kesimáánu 10. peeivi – Syemmilâš aalmugovdâsteijee já irâtteijee Sofia Virta väljejui Ruánáá lito uđđâ saavâjođetteijen.[22][23]
Syeinimáánu[mute | mute käldee]
- syeinimáánu 6. peeivi – Syemmilâš aalmugovdâsteijee Willie Rydman nomâttui Suomâ iäláttâsministerin.[24]
Čohčâmáánu[mute | mute käldee]
- čohčâmáánu 4. peeivi – Suomâ Sämitige ive 2023 vaaljâi toimâttem aalgij.[25]
Roovvâdmáánu[mute | mute käldee]
- roovvâdmáánu 2. peeivi – Suomâ Sämitige ive 2023 vaaljâi toimâttem nuuvâi.[25]
- roovvâdmáánu 2. peeivi – Katalin Karikó já Drew Weissman vuoittijn Nobel-fysiologia- teikkâ talhâstieđâpalhâšume.[26][27]
- roovvâdmáánu 3. peeivi – Pierre Agostini, Anne L'Huillier já Ferenc Krausz vuoittii Nobel-fyysiikpalhâšume.[28][29]
- roovvâdmáánu 4. peeivi – Moungi G. Bawendi, Louis E. Brus já Alexei I. Ekimov vuoittii Nobel-kemiapalhâšume.[30]
- roovvâdmáánu 5. peeivi – Jon Fosse vuoitij Nobel-kirjálâšvuođâpalhâšume.[31]
- roovvâdmáánu 6. peeivi – Narges Mohammadi vuoitij Nobel-ráávhupalhâšume.[32]
- roovvâdmáánu 14. peeivi – Viestâr-Ovtâstum staatâin, Koskâ-Amerikist, Kolumbiast já Brasiliast oinui riegislágán peeivisiävŋánem.
- roovvâdmáánu 15. peeivi – Ecuadorist uárnejui vaaljâi nubbe jienâstemrieggee. Daniel Noboa uážui 51,83 % jienâin, já te sun väljejui Ecuador presidentin.[33]
- roovvâdmáánu 20. peeivi – Maailm vuossâmuu nuorttâlâškielâg kuhes elleekove Jeʹvida vuosâeehid uárnejui Suomâst.[34]
- roovvâdmáánu 22. peeivi – Argentiinast uárnejuvvojii presidentvaaljah. Sergio Massa já Javier Milei peesáin jootkân.[35]
- roovvâdmáánu 28.–29. peivij – Euroopist, Afrikist já Aasiast oinui uásálâš mánusiävŋánem.
- roovvâdmáánu 31. peeivi – Syemmilâš musikkár Maija Kauhanen vuoitij ive 2023 Tave-enâmij rääđi muusikpalhâšume.[36]
Skammâmáánu[mute | mute käldee]
- skammâmáánu 10. peeivi – Syemmilâš diplomaat, Suomâ täsivääldi 10. president já ive 2008 Nobel-ráávhupalhâšume vyeittee Martti Ahtisaari hävdidui Hietaniemi hävdienâmân Helsigist.[37]
- skammâmáánu 19. peeivi – Argentiinast uárnejui presidentvaaljâi nubbe jienâstemrieggee. Javier Milei uážui 55,69 % jienâin, já te sun väljejui Argentiina presidentin.[38]
Nobel-palhâšumeh[mute | mute käldee]
- Fyysiik – Pierre Agostini, Anne L'Huillier já Ferenc Krausz[28][29]
- Kemia – Moungi G. Bawendi, Louis E. Brus já Alexei I. Ekimov [30]
- Kirjálâšvuotâ – Jon Fosse[31]
- Ráávhu – Narges Mohammadi[32]
- Talhâstieđâ – Katalin Karikó já Drew Weissman[26]
Finlandia-palhâšumeh[mute | mute käldee]
- Syemmilâš kirječällee Sirpa Kähkönen finnij čaabâkirjálâšvuođâ Finlandia-palhâšume kirjestis 36 uurnaa – Väärässä olemisen historia.[39]
- Syemmilâš kirječällee Magdalena Hai finnij párnái- já nuorâikirjálâšvuođâ Finlandia-palhâšume kirjestis Sarvijumala.[39]
- Syemmilâš kirječällee Antti Järvi finnij tiätukirjálâšvuođâ Finlandia-palhâšume kirjestis Mihin katosi Antti Järvi?.[39]
Čuákánkiäsuh jieškote-uvlágán suorgijn[mute | mute käldee]
Šoddâmeh[mute | mute käldee]
Jämimeh[mute | mute käldee]
- uđđâivemáánu 10. peeivi – Konstantin II, Kreika majemuš kunâgâs já Tanska prinssâ (š. 1940)
- uđđâivemáánu 12. peeivi – Lisa Marie Presley, ovtâstumstaatâlâš lávloo já laavlârähtee (š. 1968)[40]
- kuovâmáánu 5. peeivi – Pervez Musharraf, pakistanlâš kenraal já Pakistan 10. president (š. 1943)[41]
- cuáŋuimáánu 19. peeivi – Harriet Nordlund, juulevsämmilâš čaittâleijee, kietâčällee já kirječällee (š. 1954)[42][43]
- vyesimáánu 5. peeivi – Siiri Rantanen, syemmilâš čyeigee já olympiavyeittee (š. 1924)[44]
- kesimáánu 12. peeivi – Silvio Berlusconi, italialâš finnodâholmooš já politikkár (š. 1936)[45]
- porgemáánu 22. peeivi – Toto Cutugno, italialâš lávloo já laavlârähtee (š. 1943)[46]
- čohčâmáánu 14. peeivi – Maila-Katriina Tuominen, syemmilâš kulttuurtoimâtteijee (š. 1946)[47]
- roovvâdmáánu 13. peeivi – Louise Glück, ive 2020 Nobel-kirjálâšvuođâpalhâšume finnim ovtâstumstaatâlâš tihtâčällee já esseečällee (š. 1943)
- roovvâdmáánu 16. peeivi – Martti Ahtisaari, syemmilâš diplomaat, Suomâ täsivääldi 10. president já ive 2008 Nobel-ráávhupalhâšume vyeittee (š. 1937)[48]
- roovvâdmáánu 31. peeivi – Ken Mattingly, ovtâstumstaatâlâš astronaut (š. 1936)[49]
- skammâmáánu 5. peeivi – Olaf Eliassen, merâsämmilâš politikkár já eennâmviljâleijee (š. 1949)[50][51]
Kalender[mute | mute käldee]
Fáádást eres soojijn[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást 2023.
Käldeeh[mute | mute käldee]
- ↑ Kuávluvaaljah vaalit.fi. 31.10.2022. Čujottum 1.12.2022.
- ↑ Croacia entrará en la zona del euro el 1 de enero de 2023: el Consejo adopta los últimos actos jurídicos necesarios Euroop union rääđi. 12.7.2022. Čujottum 1.12.2022. (espanjakielân)
- ↑ Rinne, Mika: Suomalaisten reissaaminen suosittuun kohteeseen helpottuu: Kroatia liittyy Schengen-alueeseen Iltalehti. 8.12.2022. Čujottum 1.1.2023. (suomâkielân)
- ↑ Watson, Katy já Murphy, Matt: Lula sworn in as Brazil president as Bolsonaro flies to US BBC News. 1.1.2023. Čujottum 1.1.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Uuden-Seelannin uusi pääministeri Chris Hipkins vannoi virkavalansa Yle. 25.1.2023. Čujottum 26.1.2023. (suomâkielân)
- ↑ Cameron, Rob já Zaccaro, Maria: Petr Pavel: Ex-general beats populist rival in Czech election BBC. 28.1.2023. Čujottum 29.1.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Riihinen, Eleonoora: Marja Kyllönen voitti Runeberg-palkinnon, mutta pelkää yhä kirjoittamista Helsingin Sanomat. 5.2.2023. Čujottum 24.2.2023. (suomâkielân)
- ↑ Saijets, Maiju: Láhka gopmánan juo golmma ráđđehusas – bođeš čuovvovaš ráđđehussii bargun Yle Säämi. 24.2.2023. Čujottum 24.2.2023. (tavesämikielân)
- ↑ Inaugurace nově zvoleného prezidenta Petra Pavla proběhne 9. března, oznámila předsedkyně Sněmovny iRozhlas. 28.1.2023. Čujottum 29.1.2023. (tšeekikielân)
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: Uŋgar parlament lii ratifisistám Suomâ Nato-ucâmuš Anarâš aavis. 27.3.2023. Čujottum 29.3.2023.
- ↑ First Minister nominated Skotland haldâttâs. 28.3.2023. Čujottum 1.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Mykkänen, Pekka, Jokinen, Matilda, Saarilahti, Elina já Tyystjärvi, Ilona: Turkin parlamentti hyväksyi jäsenyyden äänin 276–0 – Stoltenberg: ”Suomen jäsenyys tekee Natosta vahvemman ja turvallisemman” Helsingin Sanomat. 30.3.2023. Čujottum 31.3.2023.
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: Tuurki parlament lii tuhhiittâm Suomâ Nato-jeessânvuođâ Anarâš aavis. 30.3.2023. Čujottum 31.3.2023.
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: Suomâst lii šoddâm Nato jeessân Anarâš aavis. 4.4.2023. Čujottum 5.4.2023.
- ↑ Juice www.esa.int. Čujottum 13.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Vilén, Jan já Teiskonlahti, Riku: Tampereella juhlitaan Tapparan Suomen mestaruutta – huima trilleri ratkesi jatkoajalla Helsingin Sanomat. 27.4.2023. Čujottum 28.4.2023. (suomâkielân)
- ↑ Coughlan, Sean: Coronation on 6 May for King Charles and Camilla, Queen Consort BBC News. 11.10.2022. Čujottum 1.12.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Puljujärvi, Ismo: Ruotsi voitti Euroviisut! BBC News. 14.5.2023. Čujottum 14.5.2023. (suomâkielân)
- ↑ Määttänen, Juuso: Suomi jäi Euroviisuissa toiseksi, Ruotsi voitti – Yleisö oli mielettömällä tavalla Käärijän takana Helsingin Sanomat. 14.5.2023. Čujottum 14.5.2023. (suomâkielân)
- ↑ Brecciaroli, Fabrizio: Kanada lii vuáittám ive 2023 jieŋâskiäru maailmmiäštárkištoid Anarâš aavis. 30.5.2023. Čujottum 30.5.2023.
- ↑ Suominen, Saammâl: Čokkájeijee president Recep Tayyip Erdoğan lii vuáittám Tuurki presidentvaaljâid Anarâš aavis. 3.6.2023. Čujottum 3.6.2023.
- ↑ Harju, Elli: Sofia Virta on vihreiden uusi puheenjohtaja – ”Tässä maassa voi puolueen puheenjohtajaksi nousta yksinhuoltajana” Iltalehti. 10.6.2023. Čujottum 11.6.2023. (suomâkielân)
- ↑ Suominen, Saammâl: Sofia Virta lii Ruánáá lito uđđâ saavâjođetteijee Anarâš aavis. 12.6.2023. Čujottum 12.6.2023.
- ↑ Wille Rydman Suomâ ovdâskodde. Čujottum 13.8.2023. (suomâkielân)
- ↑ 25,0 25,1 Sämitige vaaljah toimâttuvvojeh 4.9.-2.10.2023. Sämitigge. Čujottum 1.1.2023.
- ↑ 26,0 26,1 The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2023 nobelprize.org. 2.10.2023. Čujottum 3.10.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: Talhâstiettuu Nobel-palhâšume lii juohhum COVID-19-puáhuttâsâi rähtimist Katalin Karikón já Drew Weissmanân anarasaavis.fi. 5.10.2023. Čujottum 5.10.2023.
- ↑ 28,0 28,1 The Nobel Prize in Physics 2023 nobelprize.org. 3.10.2023. Čujottum 3.10.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 29,0 29,1 Olthuis, Marja-Liisa: Fyysiik Nobel-palhâšume lii mieđettum Pierre Agostinân, Ferenc Krauszân já Anne L’Huillierân Anarâš aavis. 16.10.2023. Čujottum 16.10.2023.
- ↑ 30,0 30,1 The Nobel Prize in Chemistry 2023 nobelprize.org. 4.10.2023. Čujottum 4.10.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 31,0 31,1 The Nobel Prize in Literature 2023 nobelprize.org. 5.10.2022. Čujottum 6.10.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 32,0 32,1 The Nobel Peace Prize 2023 nobelprize.org. Čujottum 6.10.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Zambrano, Sandra já EFE: Daniel Noboa, el Presidente del Ecuador más joven de la historia 2023-10-15. Čujottum 19.10.2023. (espanjakielân)
- ↑ Kelemeny, Sara: Je'vida tuo pakkosuomalaistamisen traumat valkokankaalle – Eeva Nykänen: ”Se itketti eniten, miten lapsia silloin käsiteltiin” Yle Uutiset. 20.10.2023. Čujottum 20.10.2023. (suomâkielân)
- ↑ Rivas Molina, Federico: El peronista Sergio Massa supera a Javier Milei y contiene la ola ultra en la primera vuelta de las elecciones de Argentina El País. 23.10.2023. Čujottum 30.10.2023. (espanjakielân)
- ↑ Her er vinnerne av Nordisk råds priser 2023 31.10.2023. Tave-enâmij rääđi. Čujottum 2.11.2023. (kirjetárukielân)
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: President Martti Ahtisaari hävdiduvvoo skammâmáánu 10. peeivi 2023 Anarâš aavis. 19.10.2023. Čujottum 19.10.2023.
- ↑ Rivas Molina, Federico: El ultraderechista Milei arrasa en las elecciones y Argentina da un salto a lo desconocido El País. 20.11.2023. Čujottum 22.11.2023. (espanjakielân)
- ↑ 39,0 39,1 39,2 Nelskylä, Lena: Katso tästä, miten Finlandia-ilta eteni Yle Uutiset. 29.11.2023. Čujottum 30.11.2023. (suomâkielân)
- ↑ Medina, Eduardo, Rubin, April já Genzlinger, Neil: Lisa Marie Presley, Singer-Songwriter and Daughter of Elvis, Dies at 54 The New York Times. 12.1.2023. Čujottum 14.1.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Davies, Alys: Pervez Musharraf, Pakistan's ex-president, dies aged 79 BBC. 5.2.2023. Čujottum 5.2.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Partapuoli, Ann Catrin Stenberg: Teaterpionjären Harriet Nordlund är död SVT Nyheter. 20.4.2023. Čujottum 29.4.2023. (ruotâkielân)
- ↑ Gerd Nordlund (68 år) Ekerö Ratsit. Čujottum 29.4.2023. (ruotâkielân)
- ↑ Hiihtäjälegenda Siiri ”Äitee” Rantanen on kuollut Helsingin Sanomat. 5.5.2023. Čujottum 7.5.2023. (suomâkielân)
- ↑ Silvio Berlusconi, former Italian PM, dies at 86 BBC. 12.6.2023. Čujottum 12.6.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Toto Cutugno IMDb. Čujottum 23.8.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Määttänen, Markus: Kulttuuritoimittaja Maila-Katriina Tuominen on kuollut Helsingin Sanomat. 14.9.2023. Čujottum 15.9.2023. (suomâkielân)
- ↑ Kalliokoski, Matti: Uudistaja Helsingin Sanomat. 16.10.2023. Čujottum 16.10.2023. (suomâkielân)
- ↑ Ilkka, Ilmo: Apollo 13:n pelastustöissä mukana ollut astronautti Ken Mattingly on kuollut 3.11.2023. Helsingin Sanomat. Čujottum 3.11.2023. (suomâkielân)
- ↑ Olaf Eliassen lea vádjolan NRK Sápmi. 10.11.2023. Čujottum 11.11.2023. (tavesämikielân)
- ↑ Aslaksen, Eilif Andreas: Olaf Eliassen NRK Sápmi. 17.6.2009. Čujottum 11.11.2023. (kirjetárukielân)