Arabiakielâ
| Arabiakielâ | |
|---|---|
| Nommâ | |
| Jieijâs kielân | اَلْعَرَبِيَّةُ, al-ʿarabiyyah |
| Tiäđuh | |
| Kuávlu | Arabmaailm |
| Kielâkoodih | |
| ISO 639-1 | ar |
| ISO 639-2 | ara |
| ISO 639-3 | ara |
| Glottolog | arab1395 |
Áinoo virgálâš kielâ.
Nubbe virgálijn kielâin nuuvt et eenâbloho sárnu arabia eenikiellân.
Nubbe virgálijn kielâin jo-uv merhâšittee arabiakielâg ucceeblovo tet teikkâ historjálâš teikkâ kulttuurlâš suujâi tet.
Arabia lii eenâblovo kielâ.
Arabia lii ucceeblovo kielâ.
Arabiakielâ (arabiakielân اَلْعَرَبِيَّةُ, al-ʿarabiyyah) lii afroaasialâš kielâ, mon sárnuh eenikiellân paijeel 300 miljovn olmožid. Tot lii ohtâ maailm enâmustáá sarnum kielâin. Arabiakielâ lii vijđáht kiävtust Aldanuorttân, Arabia njargâenâmist já Tave-Afrikist. Eenikielâlij lasseen paijeel miljard olmožid mättih arabiakielâ, ko tot lii islam pase kielâ.
Suomâneh
[mute | mute käldee]Arabia sárnumkielâ lii uáli jo eresláván ko ton kirjekielâ. Arabiakielâ suomânijn stuárráámuuh iäruh láá Arabia njargâeennâm já ton ulguubeln suomânij kooskâst. Puoh variantijn Arabia njargâeennâm ulguubeln láá siämmááláváneh jiešvuođah, moh iä kavnuu klassiklâš arabiakielâst.
Njargâeennâm ulguupiälásijn variantijn stuárráámus iäru lii ij-egyptlâš Tave-Afrik suomânij (eromâšávt marokkoarabia) já eres suomânij kooskâst. Libya nuorttiipiälásijd arabia sárnoid marokkoarabia ij masa te lah iberdettee ollágin. Nubijkulij ij lah siämmáánáál, uásild Egypt elleekuuvij já eres media piivnohvuođâ tet.
Ohtân suijân suomânij iäroid láá eres kuávluin ovdil arabiakielâ sarnum algâalgâliih kielah, main láá puáttám uđđâ säneh já moh láá motomin meid vaiguttâm jienâdmân já sänioornigân. Kuittâg stuárráb suijâ lii jieškote-uvlágán klassiklâš haamij siäilum teikkâ tai merhâšuumij muttum. Nuuvtpa Irak aku, Levant fīh já Tave-Afrik kayən puoh merhâšeh 'there is', já puoh puátih klassiklâš arabia haamijn (yakūn, fīhi já kā'in), mutâ tááláá ääigi láá aaibâs eresláváneh.
Ovdâmeerhah
[mute | mute käldee]| Variant | Rähistâm luuhâm ennuv | Ko moonnim kirjeráájun | Jiem kavnâm taam puáris kirje | Halijdim luuhâđ kirje Ranska nisonij historjást |
|---|---|---|---|---|
| Čallum arabiakielâ arabialâš čäällimvuovvijn (táválâš čäällimvyehi) |
أحب القراءة كثيرا | عندما ذهبت إلى المكتبة | لم أجد هذا الكتاب القديم | كنت أريد أن أقرأ كتابا عن تاريخ المرأة في فرنسا |
| Čallum arabiakielâ arabialâš čäällimvuovvijn (puoh vokalijguin) |
أُحِبُّ ٱلْقِرَاءَةَ كَثِيرًا | عِنْدَمَا ذَهَبْتُ إِلَى ٱلْمَكْتَبَةِ | لَمْ أَجِد هٰذَا ٱلْكِتَابَ ٱلْقَدِيمَ | كُنْتُ أُرِيدُ أَنْ أَقْرَأَ كِتَابًا عَنْ تَارِيخِ ٱلْمَرْأَةِ فِي فَرَنْسَا |
| Klassiklâš arabia (tuše liturgialâš já tivtâlâš) |
ʔuħibːu‿lqirˤaːʔata kaθiːrˤaː | ʕĩndamaː ðahabᵊtu ʔila‿lmaktabah | lam ʔaɟidᵊ haːða‿lkitaːba‿lqadiːm | kũntu ʔuriːdu ʔan ʔaqᵊrˤaʔa kitaːban ʕan taːriːχi‿lmarˤʔati fiː farˤãnsaː |
| Standardarabia | ʔuħibːu‿lqiraːʔa kaθiːran | ʕindamaː ðahabt ʔila‿lmaktaba | lam ʔad͡ʒid haːða‿lkitaːba‿lqadiːm | kunt ʔuriːd ʔan ʔaqraʔ kitaːban ʕan taːriːχi‿lmarʔa fiː faransaː |
| Jemenarabia (Sanaa) | ana bajn aħibː ilgiraːji(h) gawi | law ma sirt saˈla‿lmaktabih | ma lige:tʃ ðajji‿lkitaːb ilgadiːm | kunt aʃti ʔagra kitaːb ʕan taːriːx ilmari(h) wastˤ faraːnsa |
| Jordania-arabia (Amman) | ana baħib ligraːje kθiːr | lamːa ruħt ʕalmaktabe | ma lageːtʃ haliktaːb ilgadiːm | kaːn bidːi ʔaqra ktaːb ʕan taːriːx ilmara fi faransa |
| Kuwaitarabia (Kuwait) | aːna waːjid aħibː aɡra | lamːan riħt ilmaktaba | maː liɡeːt halkitaːb ilgadiːm | kint abi‿(j)aɡra kitaːb ʕan taːriːx ilħariːm‿(i)bfaransa |
| Mesopotamia-arabia (Bagdad) | aːni‿(j)aħub luqraːja kulːiʃ | lamːan riħit lilmaktabˤɛː | maː liɡeːt haːða liktaːb ilgadiːm | ridit aqra ktaːb ʕan taːriːx inːiswaːn‿(u)bfransɛː |
| Hejaziarabia (Medina) | ana marːa ʔaħubː alɡiraːja | lamːa ruħt almaktaba | ma liɡiːt haːda lkitaːb alɡadiːm | kunt abɣa ʔaɡra kitaːb ʕan taːriːx alħariːm fi faransa |
| Viestâr-syyria-arabia (Damaskos) | ana ktiːr bħəb ləʔraːje | lamːa rəħt ʕalmaktabe | ma laʔeːt haləktaːb əlʔadiːm | kaːn badːi ʔra ktaːb ʕan taːriːx əlmara bfraːnsa |
| Libanonarabia (Beirut?) | ana ktiːr bħib liʔreːji | lamːa riħit ʕalmaktabi | ma lʔeːt halikteːb liʔdiːm | keːn badːi ʔra kteːb ʕan teːriːx ilmara bfraːnsa |
| Urbaanlâš palestiina-arabia (Jerusalem) | ana baħib liʔraːje ktiːr | lamːa ruħt ʕalmaktabe | ma laʔeːtʃ haliktaːb ilʔadiːm | kaːn bidːi ʔaʔra ktaːb ʕan taːriːx ilmara fi faransa |
| Tálulâš palestiina-arabia (Viestârriddo) | ana baħib likraːje kθiːr | lamːa ruħt ʕalmatʃtabe | ma lakeːtʃ halitʃtaːb ilkadiːm | kaːn bidːi ʔakra tʃtaːb ʕan taːriːx ilmara fi faransa |
| Egyptarabia (metropollâš) | ana baħebː elʔeraːja ʔawi | lamːa roħt elmakˈtaba | malʔetʃ elketaːb elʔadim da | ana kont(e)‿ʕawz‿aʔra ktab ʕan tariːx esːetˈtat fe faransa |
| Libya-arabia (Tripoli?) | ana nħəb il-ɡraːja halba | lamma mʃeːt lil-maktba | malɡeːtiʃ ha-li-ktaːb lə-ɡdiːm | kunt nibi naɡra ktaːb ʔleː tariːx ə-nsawiːn fi fraːnsa |
| Tunisia-arabia (Tunis) | nħib liqraːja barʃa | waqtilli mʃiːt lilmaktba | mal-qiːtʃ ha-likteːb liqdiːm | kʊnt nħib naqra kteːb ʕla terix limra fi fraːnsa |
| Algeria-arabia (Algiers?) | āna nħəbb nəqṛa bezzaf | ki ruħt l-əl-măktaba | ma-lqīt-ʃ hād lə-ktāb lə-qdīm | kŭnt ħābb nəqṛa ktāb ʕla tārīx lə-mṛa fi fṛānsa |
| Marokkoarabia (Rabat?) | ana ʕziz ʕlija bzzaf nqra | melli mʃit l-lmaktaba | ma-lqiːt-ʃ had l-ktab l-qdim | kent baɣi nqra ktab ʕla tarix l-mra f-fransa |
| Maltakielâ (Valletta) (maltalâš čäällimvuovvijn) |
Inħobb naqra ħafna. | Meta mort il-librerija | Ma sibtx dan il-ktieb qadim. | Ridt naqra ktieb dwar l-istorja tal-mara fi Franza. |
Suommânjuávhuh
[mute | mute käldee]- Egyptarabiast láá suulân 53 miljovn sárnod Egyptist (55 miljovn maailmist). Tot lii ohtâ pyeremustáá iberdum arabiakielâ variantijn, ko egyptliih elleekoveh já televisiorááiđuh láá ennuv uáinimnáál puoh arabiakielâlijn kuávluin.
- Levantarabia siskeeld tavelevantarabia, maadâlevantarabia já kyprosarabia. Tom sárnuh suulân 21 miljovn olmožid Libanonist, Syyriast, Jordaniast, Palestiinast, Israelist, Kyprosist já Tuurkist.
- Libanonarabia lii levantarabia variant, mon sárnuh enâmustáá Libanonist.
- Jordania-arabia lii levantarabia variant, mon sárnuh Jordaniast.
- Palestiina-arabia lii nommâ maaŋgâ levantarabia vyelijuávkun. Tom sárnuh palestiinaliih já Israel arabialiih.
- Samaritanarabia, mon tuše muáddi čyeđe olmožid sárnuh Nablus kuávlust.
- Kyprosarabia, mon sárnuh Kyprosist.
- Maghrebarabia, mon kočodeh meid "Darija"n. Tast láá suulân 70 miljovn sárnod Marokkost, Algeriast, Tunisiast já Libyast. Tot lii meid vuáđđun maltakielân jo jáámmám siculo-arabia peht. Maghrebarabia lii uáli jo vaigâd iberdiđ arabiakielâ sárnoid, kiäh láá Mashriqist teikkâ Mesopotamiast. Iberdetteemus lii Libya-arabia já vaigâdumos Marokkoarabia. Eres suomânij (om. Algeria-arabia) iberdetteevuotâ lii tai kyevti kooskâst.
- Libya-arabia, mon sárnuh Libyast já ton ránnjástaatâin.
- Tunisia-arabia, mon sárnuh Tunisiast já tavenuorttii Algeriast.
- Algeria-arabia, mon sárnuh Algeriast.
- Juuvdálâšarabia, mon sarnuu juuvdáliih Algeriast ive 1962 räi.
- Marokkoarabia, mon sárnuh Marokkost.
- Hassaniyya (3 miljovn sárnod), arabia suommân Mauritaniast, Viestâr-Saharast sehe uásild Azawadist Tave-Malist, Maadâ-Marokkost já Algeria maadâviestâr-oosijn.
- Andalusia-arabia, mon sarnuu Espanjast 1500-lovo räi.
- Siculo-arabia, mon sarnuu Sisiliast já Maltast 800-lovo loopâ já 1100-lovo loopâ kooskâst já mast loppâloopâst šoodâi maltakielâ.
- Maltakielâ, mon sárnuh Malta suollust, lii áinoo ubbân sierâ standardistum kielâ, mii lii šoddâm arabia suomânist (jáámmám siculo-arabia suomânist) já mast láá jiečânâs čäällimnoormah. Maltakielâ lii muttum jiešráđálávt standardarabiast já ton variantijn, já tast lii šoddâm standardistum kielâ 800 ive äigin arabiakielâ romanisaatio mudolâš prosesist. Maltakielâ aneh tondiet arabiakielâ eromâš maajeeldpuátten, mast ij lah diglossisâš ohtâvuotâ standardarabian teikkâ klassiklâš arabian. Maltakielâ lii meid eresláván ko arabia já eres seemilâškielah, ko roomaanlâš kielâin, italiakielâst já sisiliakielâst lii lamaš stuorrâ vaikuttâs maltakielâ morfologian. Tot lii meid áinoo seemilâškielâ, mon čäälih läättinlijn pustavijguin.
- Mesopotamia-arabiast láá suulân 32 miljovn sárnod Irakist (kost tom kočodeh noomáin "Aamiyah"), Nuorttâ-Syyriast já Maadâviestâr-Iranist (Khuzestan).
- Bagdadarabia lii arabiasuommân, mon sárnuh Bagdadist, Irak uáivikaavpugist. Tot lii Mesopotamia-arabia vyelivariant.
- Kuwaitarabia, mon sárnuh Kuwaitist.
- Khuzestanarabia, mon sárnuh Khuzestan provinsist, Iranist.
- Khorasanarabia, mon sárnuh Khorasan provinsist, Iranist.
- Sudanarabiast láá 17 miljovn sárnod Sudanist já Maadâ-Egyptist. Sudanarabia lii viehâ jieijâsláván, ko verdid tom ránnjásuomânijd tavveen. Tast láá eenâb oovtlágánvuođah Hejaz-suomânáin.
- Juba-arabia, mon sárnuh Maadâ-Sudanist já Sudan maadâoosijn.
- Persialuohtâarabia, mon sárnuh suulân nelji miljovn olmožid, enâmustáá Kuwaitist, Bahrainist, Saudi-Arabia nuorttâriddokuávluin sehe uásild Omanist, Ovtâstum arabiemiirikuudijn já Qatarist. Tom sárnuh meid Iran Bushehr já Hormozgan provinsijn. Veikkâ Qatarist sárnuh persialuohtâarabia, stuárráámus uási qatarlijn sárnuh najdarabia (bedawi).
- Omanarabia, mon sárnuh Omanist, lii sierâ Nuorttâ-Arabia já Bahrain persialuohtâarabiast.
- Hadhramarabiast láá suulân 8 miljovn sárnod, enâmustáá Hadhramij maajeeldpuátteeh Hadhramautist sehe uásild Arabia njargâenâmist, Maadâ- já Maadâviestâr-Aasiast já Nuorttâ-Afrikist.
- Jemenarabia sárnuh suulân 15 miljovn olmožid Jemenist já Saudi-Arabia maadâoosijn. Tot lii siämmáásullâsâš ko persialuohtâarabia.
- Najdarabiast láá suullân 10 miljovn sárnod já tom sárnuh enâmustáá Najdist sehe Saudi-Arabia koskâ- já taveoosijn. Stuárráámus uási qatarlijn sárnuh najdarabia (bedawi).
- Hejazarabia (6 miljovn sárnod) sárnuh Hejazist, Saudi-Arabia viestâroosijn.
- Sahara-arabia sárnuh uásild Algeriast, Nigerist já Malist.
- Baharna-arabia (600 000 sárnod), mon sárnuh Bahrani Shiʻaheh Bahrainist já Qatifist. Suomânist láá maaŋgah stuorrâ iäruh persialuohtâarabian. Motomeh sárnuh tom meid Omanist.
- Juuvdálâšarabia suomâneh, maid sárnuh juuvdáliih Arabmaailmist.
- Tšadarabia, mon sárnuh Tšadist, Sudanist sehe uásild Maadâ-Sudanist, Koskâ-Afrik täsivääldist, Nigerist, Nigeriast já Kamerunist.
- Koskâaasialâšarabia, mon sárnuh Uzbekistanist, Tadžikistanist já Afganistanist. Taat suommân lii uhkevuálásâš.
- Shirvaniarabia, mon sarnuu ovdil Azerbaidžanist já Dagestanist 1930-lovo räi. Tääl jáámmám.
Čäällim já jienâdem
[mute | mute käldee]Arabiakielâ čäälih arabialij pustavijguin, moh siskeldeh 28 merkkâd. Čäällimsunde lii uálgispeln čižetpel já paijeen vuáluskulij. Čälimist merkkejeh konsonantijd, pelivokalijd já kuhes vokalijd. Uánihis vokaleh merkkejuvvojeh tuše harvii, ovdâmerkkân oppâkiirjijn, párnáikiirjijn já Koranist. Uánihis vokalij jienâdem mulsâšud-uv suomânist nuubán. Egypt suommân lii áinoo, mast uánihis vokalijd iä kooččât meddâl táválii sárnumist. Eres suomânijn ovdâmerkkân sääni kitaab (anarâškielân kirje) puáhtá jienâdiđ ktaab.
| Puustav | Puustav nommâ |
Klassiklâš jienâdem |
Kuávluliih jienâdmeh |
|---|---|---|---|
| ا | alif | /aː/ | |
| ب | baː | /b/ | |
| ت | taː | /t/ | |
| ث | θaː | /θ/ | /t/ /s/ |
| ج | ʤiːm | /ʤ/ | /g/ /ʒ/ |
| ح | ħaː | /ħ/ | |
| خ | khaː | /x/ | |
| د | daːl | /d/ | |
| ذ | ðaːl | /ð/ | /d/ /z/ |
| ر | raː | /r/ | |
| ز | zain/ zaːi |
/z/ | |
| س | siːn | /s/ | |
| ش | šiːn | /ʃ/ | |
| ص | ṣaːd | /sˤ/ | |
| ض | ḍaːd | /dˤ/ | |
| ط | ṭaː | /tˤ/ | |
| ظ | ẓaː | /ðˤ/ | |
| ع | ʕain | /ʕ/ | |
| غ | ghain | /ɣ/ | /g/ |
| ف | faː | /f/ | |
| ق | qaːf | /q/ | /g/ /ʔ/ |
| ك | kaːf | /k/ | |
| ل | laːm | /l/ | |
| م | miːm | /m/ | |
| ن | nuːn | /n/ | |
| ه | haː | /h/ | |
| و | waw | /w/ /u:/ | /o:/ |
| ي | jaː | /j/ /i:/ | /e:/ |
| أ | hamza | /ʔ/ |
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee] |
Standardarabiakielâ Wikipedia, rijjâ tiätusänikirje |
|
Egypt arabiakielâ Wikipedia, rijjâ tiätusänikirje |
|
Marokko arabiakielâ Wikipedia, rijjâ tiätusänikirje |
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Arabiakielâ.
