Angola
| Angola täsiväldi República de Angola (portugalkielân) |
|
|---|---|
 lippu |
 vaakun |
 |
|
| Staatâhäämi | täsiväldi |
| President Väripresident |
João Lourenço Esperança da Costa |
| Uáivikaavpug | Luanda |
| Eres kaavpugeh |
Huambo Lubango Benguela |
| Vijđodâh | 1 246 700 km² |
| Virgáliih kielah | portugalkielâ |
| Vaaluut | kwanza (AOA) |
| Äigi | UTC+1 |
| Jiečânâsvuotâ | |
| – Portugalist | 11.11.1975 |
| Uánádâs | AO |
| Sundenummeer | +244 |
| Aalmuglâšlaavlâ | Angola Avante |
| Oovdiš staatâ(h) |
Angola aalmugtäsiväldi (1975–1992) |
Angola, virgálávt Angola täsiväldi (portugalkielân República de Angola) lii staatâ Afrikist. Ton uáivikaavpug lii Luanda.
Historjá
[mute | mute käldee]Stuárráámuu uásist angolalijn láá madduuh eennâmtuálu kulttuurijn, moh asâiduttii Angolan suulân 1000-500 oKr. Oskoh, ete taah ulmuuh sarnuu tovláá versio kielâin, maid Angolast tääl sárnuh.[1] 800-lovo rääjist Angola taveuásih kullii stuorrâ kunâgâskuddijd.
Ko portugalliih 1400-lovo aalgâst pottii, te sij algii tállân ráđádâllâđ eres hiäimuigijn. Čuávuvái muáddi čyeđe ive ääigi Angolast vuobdui paijeel 4 miljovn uárjid Tave-Amerikân. Portugal haldâšij Angola rähtimáin kävppisopâmušâid eres hiäimuigijn, mutâ ubbân sij finnii Angola vääldi vuálá esken 1900-lovo aalgâst. Ive 1951 tot labdasui Portugal eennâmkoodán. Kuittâg 1960-lovvoost maaŋgah stuimejuávhuh tuáruškuottii jiečânâsvuođâ peeleest, já skammâmáánu 11. peeivi 1975 Angola finnij jiečânâsvuođâs.[2]
Eennâmtiätu
[mute | mute käldee]Angola vijđodâh lii 1 246 700 km², mast 0 km² lii čääci.[3] Vijđoduvâs peeleest Angola lii maailm 24. stuárráámus staatâ.[3]
Sajadâh já rääjih
[mute | mute käldee]Angola lii Ovtâstum aalmugij jyehim mield Koskâ-Afrikist, mutâ eres jyehimeh sättih keččâđ tom meid uássin máddáápiäláá Afrik. Ton ránnjástaatah láá tavveen Kongo täsiväldi já Kongo demokraatlâš täsiväldi, nuorttân Sambia já mäddin Namibia. Angolast staatârääjih láá ohtsis 5 369 km.[3] Kuhemus rääji lii rääji Kongo demokraatlijn täsivaldijn, mii lii 2 646 km.[3] Uánihumos rääji vist lii 231 km rääji Kongo täsivaldijn.[3] Angola rájášuvá Maadâ-Atlantân. Merâriddo lii ohtsis 1 600 km.[3]
| Ránnjástaatâ | Rääji kukkodâh | Kárttá |
|---|---|---|
| Kongo täsiväldi | 231 km | 
|
| Kongo demokraatlâš täsiväldi | 2 646 km | |
| Sambia | 1 427 km | |
| Namibia | 1 065 km |
Morfologia
[mute | mute käldee]
Angola alemus saje lii Morro do Moco čokke (2 620 m).[4] Ton vyeligumos saje vist lii Atlant väldimeerâ riddo (0 m).[3]
Haldâttâh já politiik
[mute | mute käldee]Angola staatâhäämi lii presidentlâš täsiväldi. Angola staatâhovdâ lii staatâ president. Tááláš president lii João Lourenço.
Viehâdâh
[mute | mute käldee]Ässeeloho
[mute | mute käldee]Angolast ääsih paijeel 32 miljovn olmožid,[5] kiäin stuárráámus uási láá ristâliih: jo-uv katoliliih (41 %) teikkâ protestantliih (38 %).[6]
Kielah
[mute | mute käldee]Angola ive 2010 adelum vuáđulaavâ 19 § mield staatâ virgálâš kielâ lii portugalkielâ.[7] Ton lasseen Angolast sárnojeh eres lasseen kongokielâ, kimbundukielâ já umbundukielâ.[8]
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Angola.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ Angola www.britannica.com. 17.2.2025. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Angola web.archive.org. 19.6.2020. Globalis. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ a â b c č d đ Angola The World Factbook. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Morro de Môco, Angola Peakbagger. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Angola Population 2024 (Live) worldpopulationreview.com. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Angolan matkat www.aventura.fi. Čujottum 21.2.2025. (suomâkielân)
- ↑ Diário da República: órgão oficial da República de Angola (PDF) Angola täsiväldi. 16.8.2021. ”ARTIGO 19.º (Línguas) 1. A língua oficial da República de Angola é o português.” Čujottum 21.2.2025. (portugalkielân)
- ↑ Angola country profile BBC News. 11.4.2011. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
 Tave | .svg) | |
|---|---|---|
 Viestâr | ||
 Koskâ | ||
 Nuorttâ | ||
 Máddáápiälááš | ||
| ||