Njuškii siskáldâsân

Angola

Wikipedia:st
Angola täsiväldi
República de Angola (portugalkielân)
lippu
lippu
vaakun
vaakun
Staatâhäämi täsiväldi
President
Väripresident
João Lourenço
Esperança da Costa
Uáivikaavpug Luanda
Eres kaavpugeh Huambo
Lubango
Benguela
Vijđodâh 1 246 700 km²
Virgáliih kielah portugalkielâ
Vaaluut kwanza (AOA)
Äigi UTC+1
Jiečânâsvuotâ
Portugalist 11.11.1975
Uánádâs AO
Sundenummeer +244
Aalmuglâšlaavlâ Angola Avante
Oovdiš staatâ(h) Angola aalmugtäsiväldi
(1975–1992)

Angola, virgálávt Angola täsiväldi (portugalkielân República de Angola) lii staatâ Afrikist. Ton uáivikaavpug lii Luanda.

Historjá

[mute | mute käldee]

Stuárráámuu uásist angolalijn láá madduuh eennâmtuálu kulttuurijn, moh asâiduttii Angolan suulân 1000-500 oKr. Oskoh, ete taah ulmuuh sarnuu tovláá versio kielâin, maid Angolast tääl sárnuh.[1] 800-lovo rääjist Angola taveuásih kullii stuorrâ kunâgâskuddijd.

Ko portugalliih 1400-lovo aalgâst pottii, te sij algii tállân ráđádâllâđ eres hiäimuigijn. Čuávuvái muáddi čyeđe ive ääigi Angolast vuobdui paijeel 4 miljovn uárjid Tave-Amerikân. Portugal haldâšij Angola rähtimáin kävppisopâmušâid eres hiäimuigijn, mutâ ubbân sij finnii Angola vääldi vuálá esken 1900-lovo aalgâst. Ive 1951 tot labdasui Portugal eennâmkoodán. Kuittâg 1960-lovvoost maaŋgah stuimejuávhuh tuáruškuottii jiečânâsvuođâ peeleest, já skammâmáánu 11. peeivi 1975 Angola finnij jiečânâsvuođâs.[2]

Eennâmtiätu

[mute | mute käldee]

Angola vijđodâh lii 1 246 700 km², mast 0 km² lii čääci.[3] Vijđoduvâs peeleest Angola lii maailm 24. stuárráámus staatâ.[3]

Sajadâh já rääjih

[mute | mute käldee]

Angola lii Ovtâstum aalmugij jyehim mield Koskâ-Afrikist, mutâ eres jyehimeh sättih keččâđ tom meid uássin máddáápiäláá Afrik. Ton ránnjástaatah láá tavveen Kongo täsiväldiKongo demokraatlâš täsiväldi, nuorttân Sambia já mäddin Namibia. Angolast staatârääjih láá ohtsis 5 369 km.[3] Kuhemus rääji lii rääji Kongo demokraatlijn täsivaldijn, mii lii 2 646 km.[3] Uánihumos rääji vist lii 231 km rääji Kongo täsivaldijn.[3] Angola rájášuvá Maadâ-Atlantân. Merâriddo lii ohtsis 1 600 km.[3]

Ránnjástaatâ Rääji kukkodâh Kárttá
Kongo täsiväldi 231 km
Kongo demokraatlâš täsiväldi 2 646 km
Sambia 1 427 km
Namibia 1 065 km

Morfologia

[mute | mute käldee]
Morro do Moco lii Angola alemus vääri.

Angola alemus saje lii Morro do Moco čokke (2 620 m).[4] Ton vyeligumos saje vist lii Atlant väldimeerâ riddo (0 m).[3]

Haldâttâh já politiik

[mute | mute käldee]

Angola staatâhäämi lii presidentlâš täsiväldi. Angola staatâhovdâ lii staatâ president. Tááláš president lii João Lourenço.

Viehâdâh

[mute | mute käldee]

Ässeeloho

[mute | mute käldee]

Angolast ääsih paijeel 32 miljovn olmožid,[5] kiäin stuárráámus uási láá ristâliih: jo-uv katoliliih (41 %) teikkâ protestantliih (38 %).[6]

Kielah

[mute | mute käldee]

Angola ive 2010 adelum vuáđulaavâ 19 § mield staatâ virgálâš kielâ lii portugalkielâ.[7] Ton lasseen Angolast sárnojeh eres lasseen kongokielâ, kimbundukielâumbundukielâ.[8]

Fáádást eres soojijn

[mute | mute käldee]

Käldeeh

[mute | mute käldee]

  1. Angola www.britannica.com. 17.2.2025. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
  2. Angola web.archive.org. 19.6.2020. Globalis. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
  3. a â b c č d đ Angola The World Factbook. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
  4. Morro de Môco, Angola Peakbagger. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
  5. Angola Population 2024 (Live) worldpopulationreview.com. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)
  6. Angolan matkat www.aventura.fi. Čujottum 21.2.2025. (suomâkielân)
  7. Diário da República: órgão oficial da República de Angola (PDF) Angola täsiväldi. 16.8.2021. ”ARTIGO 19.º (Línguas) 1. A língua oficial da República de Angola é o português.” Čujottum 21.2.2025. (portugalkielân)
  8. Angola country profile BBC News. 11.4.2011. Čujottum 21.2.2025. (eŋgâlâskielân)