Njuškii siskáldâsân

Niko Valkeapää

Wikipedia:st
(Stivrejum siijđost Gová-Nils Heaikka Niko)
Niko Valkeapää
Gová-Nils Heaikka Niko
Mihku Ánne Niko
Persovntiäđuh
Šoddâm juovlâmáánu 30. peeivi 1968
Šoddâmsaje Iänudâh
Musikkár
Lávlumkielah orjâlâškielâ
Genreh pop, keččâlâddâmvuálásâš muusik
Skiärrufinnodâh Duippidit
Palhâšumeh
* Spellemann-palhâšume (2003)
* Áillohaš-muusikpalhâšume (2005)
* Folkelarm-palhâšume (2 keerdi)
Peerâ
Vaanhimeh Nils-Henrik Valkeapää
Helena Valkeapää
Niko Valkeapää ive 2008. Sun vuoitij Sámi Grand Prix -kišto lávlumuási oovtâst Inger Marie Gaino Nilutáin ive 1994 já ohtuu ive 1995.

Niko-Mihkal Valkeapää, Gová-Nils Heaikka Niko teikkâ Mihku Ánne Niko (š. juovlâmáánu 30. peeivi 1968 Iänudâh) lii tavesämmilâš musikkár, lávloo, jyeigee, politikkár, máttáátteijee já čaittâleijee, kote lii vuálgus Iänuduvvâst. Ive 2019 sun poorgâi meid läänijyeigen Tromsa läänist oovtâst Ingá-Máret Gaup-Juusoin.[1][2][3]

Eellim

[mute | mute käldee]

Niko-Mihkal Valkeapää šoodâi juovlâmáánu 30. peeivi 1968 Iänuduvvâst. Suu eeči lii sämmilâš máttáátteijee já politikkár Nils-Henrik Valkeapää já suu enni sämmilâš máttáátteijee já ráámmátjurgâleijee Helena Valkeapää (j.s. Laiti). Suu risteeči lâi Nils-Aslak Valkeapää.[4] Valkeapää rávásmij Iänuduv markkânist Hiätást.[5]

Sun valmâštui maisterin Tromsa ollâopâttuvvâst ive 2021. Suu maistertuđhâstâh kietâdâl Nils-Aslak Valkeapää já Mari Boine lavlui saanijd já teemaid.[6]

Karrieer

[mute | mute käldee]

Ive 1990 Valkeapää varrij Kuovdâkiäinun máttáátteijen, mut sun lii meid porgâm maaŋgâlágán suorgijn tegu muusikist, čaittâlmist, tihtâvuođâst já politiikist.

Muusik

[mute | mute käldee]

Valkeapää lávdástij vuossâmuu keerdi jo 7-ihásâžžân.[5]

Valkeapää uásálistij vuossâmuu keerdi Sámi Grand Prix -kiišton ive 1991 oovtâst Marie Kvernmoin pittáin Luodda, mut suoi iävá vuáittám.[7] Kulmâ ive maŋeláá Valkeapää uásálistij oppeet Sámi Grand Prix -kiišton, taan keerdi oovtâst Inger Marie Gaino Nilutáin. Suoi vuoittijn lávlumuási pittáin Duinna gávnnadit.[7] Čuávuváá ive Valkeapää vuoitij ive 1995 Sámi Grand Prix -kišto ohtuu pittáin Vádjolus.[5][8] Ive 2004 Valkeapää uásálistij Liet International -kiišton, mon sun vuoitij pittáin Rabas mielain.[9] Ive 2013 sun lâi Ijâttes ijjâ uáiviartist.[10]

Ive 2003 suu vuossâmuš album almostui.[5] Tast maŋa skiärrufinnodâh Duippidit lii almostittám maaŋgâid Valkeapää skiäruid. Suu uđđâsumos album lii Gáldu, mii almostui ive 2019. Jieijâs skiärui lasseen Valkeapää lii meid lávlum saalmâid kuulmâ skiärun uássin Hiätá salmâjuávhust, já suu pittá Birrat Birra lii meid ive 2011 almostum albumist Beginner's Guide to Scandinavia.[11][12][13]

Čaittâlem

[mute | mute käldee]

Ive 2011 Valkeapää uásálistij ruátálâš TV-rááiđu Sápmi Sessions vuossâmuu pajan.[14] Ohjelmist sun ferttij rähtiđ oovtâst ruotâsyemmilâš lávloo Kristian Anttilain uđđâ lavluu. Sunnust lijjii tuše kulmâ peeivi ton rähtimân.[14]

Sämitige alguu vuáđuld Yle já Gutsy Animations -pyevtittemfinnodâh rähtiškuottii uđđâ Muumileehi-rááiđu orjâlâškielân, anarâškielân já nuorttâlâškielân.[15] Valkeapää lii jienâčaittâlâm Noskemudágáá roolâ orjâlâškielâg rááiđust.[16]

Tihtâvuotâ

[mute | mute käldee]

Ive 2017 Valkeapää vuossâmuš tihtâkirje Lása duohken — Behind the window almostui.[17] Tiivtah láá sehe orjâlâš- já eŋgâlâskielân.

Politiik

[mute | mute käldee]

Valkeapää lii lamaš vuossâmuš sämmilâš iävtukkâs Euroop parlament vaaljâin, ko sun uásálistij Ruánái iävtukkâssân ive 1999 Euroop parlament vaaljáid.[18] Valkeapää uásálistij meid ive 2004 Euroop parlament vaaljáid.[19] Sun ij kuittâggin peessâm parlamentân.

Politikkárin Taažâ peln Valkeapää oovdâst Taažâ sämmilij riijkâseervi. Sun lâi Káisá vaaljâpirrâduv Taažâ sämitiggeaairâs iivij 2017–2021.[20]

Valkeapää lâi iävtukkâssân Sämitiggeest Suomâ peln ive 2019 Sämitige vaaljâin Iänuduv listoost.[21] Sun finnij 57 jiennâd, mii ij lam tuárvi, ete sun väljejui sämitiggeairâsin Sämitiigán pajan 2020–2023.[21] Valkeapääst šoodâi kuittâg Iänuduv värijesânin taan pajan.[22] Sun parga meid Sämitiggeest Suomâ peln, kost sun lii Säämi kielârääđist.[23] Toos lasseen sun lii sehe kulttuurlävdikode já škovlim já oppâmateriaallävdikode värijeessân iivij 2020–2023.[24][25] Valkeapää meid oovdâst Sämitige Säämi parlamentaarlâš rääđist iivij 2020–2023.[26]

Palhâšumeh

[mute | mute käldee]

Kuovâmáánu 28. peeivi 2004 Valkeapää vuoitij Spellemann-palhâšume ávus luokkaast vuossâmuu albumstis Niko Valkeapää, mii almostui ive 2003.[5][27][28] Ovdil Valkeapää vuáitu lâi Mari Boine lamaš áinoo sämmilâš, kii lâi vuáittám Spellemann-palhâšume.[27]

Pessijâšlávurduv 2005 sun vuoitij Áillohaš-muusikpalhâšume.[7][29] Ive 2008 sun vuoitij kyehti Folkelarm-palhâšume kuálmád albumstis Birrat Birra.[30]

Diskografia

[mute | mute käldee]

Singleh já EP-skiäruh

[mute | mute käldee]

Nurâldâhskiäruh

[mute | mute käldee]

Ohtâšâšskiäruh

[mute | mute käldee]

Filmografia

[mute | mute käldee]

TV-rááiđuh

[mute | mute käldee]

Fáádást eres soojijn

[mute | mute käldee]

Käldeeh

[mute | mute käldee]
  1. ↑ Nye fylkesjoikere NRK Sápmi. 25.11.2019. Čujottum 2.6.2022. (tárukielân)
  2. ↑ Gaup-Kaseka, Inger Kristina: Niko ja Iŋgá-Máret leaba ođđa riikka­oasse­juoigit Ávvir. 25.11.2019. Čujottum 2.6.2022. (tavesämikielân)
  3. ↑ Saijets, Maiju: Niko Valkeapää ja Iŋgá-Máret Gaup-Juuso leaba Romssa fylkkajuoigit – “Dát lea niehkobargu” Yle Säämi. 26.11.2019. Čujottum 18.2.2023. (tavesämikielân)
  4. ↑ Rønning, Øyvind: Anmeldelse: Endelig «tør» han joike Dagbladet. 18.10.2015. Čujottum 15.2.2023. (tárukielân)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Rasmus, Linnea: Niko Valkeapää Márkomennui Agnete Johnsen sadjái Yle Säämi. 11.7.2016. Čujottum 18.2.2023. (tavesämikielân)
  6. ↑ Valkeapää, Niko-Mihkal: Nils-Aslak Valkeapää and Mari Boine: Song lyrics and Themes: thematic study of their song lyrics and the long lines, s. 43. UiT Taažâ arktâlâš ollâopâttâh, 2021. Tyeje nettiversio (PDF) (čujottum 9.2.2023). (eŋgâlâskielân)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Hætta, Wenche Marie: Hvem-Hva-Når om Sámi Grand Prix - 2018 NRK Sápmi. 29.3.2007. Čujottum 10.1.2021. (tárukielân)
  8. ↑ Oktavuohta: Aikajana Sämitigge. Čujottum 11.1.2021. (suomâkielân)
  9. ↑ Lappalainen, Anneli: Ingá-Máret Gaup-Juuso fárus Liet-lávlungilvvus bearjadaga eahket Dánmárkkus: “Mus lea stuorra illu ja gudni vuolgit ovddastit olles Sámi” Yle Säämi. 13.5.2022. Čujottum 18.2.2023. (tavesämikielân)
  10. ↑ Niko Valkeapää Ijahis ija váldonástin Yle Säämi. 20.5.2013. Čujottum 18.2.2023. (tavesämikielân)
  11. ↑ 11,0 11,1 Heahtá sálbmajoavku 1 (CD) Sämitigge. Čujottum 15.2.2023. (suomâkielân)
  12. ↑ 12,0 12,1 Heahtá sálbmajoavku 2-3 (CD) Sämitigge. Čujottum 15.2.2023. (suomâkielân)
  13. ↑ 13,0 13,1 Heahtá sálbmajoavku 4-5 (CD) Sämitigge. Čujottum 15.2.2023. (suomâkielân)
  14. ↑ 14,0 14,1 Lakkala, Aletta: Sápmi Sessions vuosttas baji prográmmat oidnogohtet Suomas Yle Säämi. 1.12.2014. Čujottum 15.2.2023. (tavesämikielân)
  15. ↑ Muumileehi-ráiđu ráhtoo sämikielân Sämitige alguu vuáđuld Sämitigge. 15.3.2019. Čujottum 21.12.2020.
  16. ↑ Rinta-Tassi, Minna: Fargga Mumenvákkis sámástišgohtet – Ráppár Ailu Valle lea Mumenstállu Yle Säämi. 30.3.2019. Čujottum 21.12.2020. (tavesämikielân)
  17. ↑ Lása duohken = Behind the window Finna. Čujottum 15.2.2023. (suomâkielân)
  18. ↑ Guttorm, Nilla: Eu-parlamentta válggat - Niko Valkeapää vuosttas sápmelaš evttohas. Min Áigi, 4.6.1999, 7. ihekerdi, nr 43, s. 4. (tavesämikielân)
  19. ↑ Suomi - 12/05/2004 Euroop parlament. Čujottum 19.2.2023. (suomâkielân) já (ranskakielân)
  20. ↑ Sámedikki áirasat 2017-2021 Sämitigge (Taažâ peln). Čujottum 15.2.2023. (tavesämikielân)
  21. ↑ 21,0 21,1 Sämitiggevaljâi puáđus Sämitigge (Suomâ peln). Čujottum 15.2.2023.
  22. ↑ Iävtukkâsah Yle Säämi. Čujottum 19.2.2023.
  23. ↑ Säämi kielârääđi Sämitigge. Čujottum 15.2.2023.
  24. ↑ Kulttuurlävdikodde Sämitigge. Čujottum 15.2.2023.
  25. ↑ Škovlim Sämitigge. Čujottum 15.2.2023.
  26. ↑ Säämi parlamentaarlâš rääđi Sämitigge. Čujottum 15.2.2023.
  27. ↑ 27,0 27,1 Lehtola, Jorma: Laulujen Lappi: tarinoita haavemaasta, s. 347. Jyväskylä: Kustannus-Puntsi, 2007. ISBN 978-952-5343-33-5. (suomâkielân)
  28. ↑ Niko Valkeapää Spellemann-evttohassan Yle Säämi. 13.2.2013. Čujottum 18.2.2023. (tavesämikielân)
  29. ↑ Áillohaš musihkkabálkkašupmi Sámi musihkkafestivála. Čujottum 15.2.2023. (tavesämikielân)
  30. ↑ Olli, Anne: Niko Valkeapääi bálkkašumit NRK Sápmi. 29.9.2008. Čujottum 18.2.2023. (tavesämikielân)
  31. ↑ Various – Ima Ipmašat - Mánáidlávlagat Discogs. Čujottum 14.5.2023. (eŋgâlâskielân)
  32. ↑ Various – Beginner's Guide To Scandinavia Discogs. Čujottum 15.2.2023. (eŋgâlâskielân)
Viežžum saajeest "https://smn.wikipedia.org/w/index.php?title=Niko_Valkeapää&oldid=119551"