Njuškii siskáldâsân

Maud (Taažâ roonnig)

Wikipedia:st
(Stivrejum siijđost Maud)
Kunâgâs Haakon VII já roonnig Maud virgálâš kove ruvnájái maŋa ive 1906 Stiftsgårdenist Ruándimist

Maud Charlotte Mary Victoria (26. skammâmáánu 1869 Marlborough House, Lontoo, Eŋland – 20. skammâmáánu 1938 Marylebone, Lontoo, Eŋland) ađai Wales prinses Maud lâi Wales priinsâ Albert Edward (maŋeláá Ovtâstum kunâgâskode kunâgâs Edward VII) já Wales prinses Alexandra (maŋeláá Ovtâstum kunâgâskode roonnig Alexandra) nuorâmus nieidâ já viiđâd páárnáš.

Sust šoodâi Tanska prinses, ko sun já Tanska prinssâ Carl naajáin. Ko ive 1905 prinssâ Carlist šoodâi jiečânâs Taažâ kunâgâs, te Maudist šoodâi Taažâ roonnig. Maud lâi Taažâ vuossâmuš roonnig, kii ij lamaš meid jo-uv Tanska teikkâ Ruotâ roonnig, ive 1319 maŋa.

Eellim

[mute | mute käldee]
Ovtâstum kunâgâskode kunâgâs Edward VII já roonnig Alexandra kulmâ nieidâ. Kooveest čižetpeln: prinses Louise Victoria Alexandra Dagmar (1867–1931), prinses Maud Charlotte Mary Victoria (1869–1938) já Wales prinses Victoria Alexandra Olga Mary (1865–1935)
(Máálám: Sydney Prior Hall)

Maud šoodâi skammâmáánu 26. peeivi 1869 Marlborough Housest, Lontoost, Eŋlandist.[1] Sun lâi Wales priinsâ Albert Edward já Wales prinses Alexandra kuálmád nieidâ já viiđâd páárnáš. Marlborough Housest juovlâmáánust 24. peeivi 1869 Lontoo pispe John Jackson kaastij suu Maud Charlotte Mary Victorian.

Prinses Maud lâi valastâllâmlâš já aktiivlâš nieidâ. Sun lijkkui ennuv vandârdiđ, raccastiđ já vyeijiđ pyeráin.[2] Sun kuččui "Harryn" eejis ustev, admiraal Henry Keppel mield, tastko Maud lâi uáli siämmáálágán.

Oovtâst enijnis, viljâdiskuin já obijdiskuin Maud mađhâšij el. Koskâmeerân já Taažân. Ton lasseen sij kolliistâllii távjá Tanskaast, kost Maud enni šoodâi já rávásmij. Ovdâmerkkân sij uásálistii jyehi ive suhâjuhlijd Fredensborg lanneest, Tanskaast. Täin maađhijn Maud uápásmij prinssâ Carlân, kii lâi Maud viljâpeeli já puáttee käälis.

Näimilitto já páárnáš

[mute | mute käldee]
Prinses Maud já Tanska prinssâ Carl heejah Buckingham Palacest ive 1896.
(Máálám: Laurits Tuxen)

Syeinimáánu 22. peeivi 1896 prinses Maud já Tanska prinssâ Carl naajáin Buckingham Palacest ubâ stuorrâ suuvâ oovdâst. Suoi varrijn heejâi maŋa Kööbenhamânân, tastko prinssâ Carl lâi Tanska kunâgâslij merâvuoimij upseer. Suoi aasáin iänááš Tanskaast ive 1905 räi.

Hejâskeŋkkân Maud eeči adelij sunnui Appleton House ton várás, ete parâkodde puávtáččij aassâđ tobbeen, ko suoi eelijn Eŋlandist. Maud eelij Appleton Housest aainâs-uv jyehi täälvi.[3] Tobbeen sunnuu áinoo páárnáš, Tanska prinssâ Alexander Edward Christian Frederik, šoodâi syeinimáánu 2. peeivi 1903.[4][3]

Prinsesist roonnigin

[mute | mute käldee]

Kesimáánu 7. peeivi 1905 Taažâ Stuorrâtigge pieđgij Ruotâ-Taažâ -lito 91 ihheed ton šoddâm maŋa. Euroopist lijjii maŋgâ priinsâ, kiäid Stuorrâtigge kuorâttâlâi Taažâ kunâgâssân, mut loopâst tigge jienâstij Taažâ väldičokkámsaje faallâmist prinssâ Carlân. Tot, ete Maud lâi kunâgâslâš já Ovtâstum kunâgâskode kunâgâs Edward VII nieidâ já ete parâkoddeest lâi jo ruuvnâárbálâš, vaiguttij tige miärádâsân.[5]

Roovvâdmáánust kunâgâs Oscar II kuittâg luovâi Taažâst. Carl ij miettâm tuhhiittiđ tom ovdil ko aalmug uážui jienâstiđ tast, halijdij-uv Taažâ leđe täsiväldi teikkâ monarkia. Aalmugjienâstmist lâi čielgâs, ete Taažâ juáđháččij monarkian, ko 79 % jienâsteijein jienâstii návt. Tast maŋa prinssâ Carl mieđâi kunâgâssân, já te skammâmáánu 18. peeivi 1905 Stuorrâtigge valjij suu jiečânâs Taažâ kunâgâssân.[5] Talle Carl já Alexander finnijn uđđâ noomâid já ubâ peerâ finnij uđđâ tittelijd: Carlist šoodâi kunâgâs Haakon VII, Maudist šoodâi roonnig Maud já Alexanderist šoodâi ruuvnâprinssâ Olav.

Varrim Taažân

[mute | mute käldee]
Kunâgâstamppâ Dannebrog purjâstij Kööbenhamânist Oscarsborg laanan ive 1905.
Kunâgâspeerâ reissij Oscarsborg lanneest Christianian Heimdal-taampân.
Kunâgâs Haakon VII já roonnig Maud kunâgâslane luptâstuvvâst

Skammâmáánu 23. peeivi 1905 kunâgâspeerâ vuolgij pääihist, Bernstorff palacist, mii lâi čujottâsâst Bredgade 40–42, Kööbenhamânist. Maađijpeŋkkáid lijjii čokkânâm tanskaliih keččâđ perruu uánihis määđhi Frihavnân. Langelinie-ruugâst sii vuordij kunâgâstamppâ Dannebrog. Mätki Christianian piištij kyehti pirrâmpeeivi.[4]

Skammâmáánu 25. peeivi 1905 Dannebrog poođij Oslovuonân, kost lâi sahis omo já muotij. Tamppâ orosistij Oscarsborg laanan, kost kunâgâspeerâ sirdâšui loppâmääđhi várás taažâ taampân Heimdal.[6] Sij pottii Christianian siämmáá peeivi. Christianiast-uv lijjii ennuv ulmuuh vyerdimist sii. Sii kunnen kaavpug kirhokiäluh čuoijii já kanuunah páččojii. Kaavpugân lijjii čokkânâm uáli ennuv taažah keččâđ uđđâ kunâgâs já roonnig. Ko suoi poođijn kunâgâslane luptâstâhân tiervâttâllâđ aalmug, te lane šiljo lâi aaibâs pokkâ ulmuin.

Ruvnájááh

[mute | mute käldee]
Ruvnájááh uárnejuvvojii Nidaros tuámukirhoost Ruándimist kesimáánu 22. peeivi 1906.
Ärdeepiivtâs, mii Maud lâi pajalist ruvnájáin kesimáánu 22. peeivi 1906

Haakon VII já roonnig Maud ruvnájuin Nidaros tuámukirhoost Ruándimist kesimáánu 22. peeivi 1906.[5][7] Tast maŋa iä Taažâst iäge Skandinaviast lah innig uárnejum ruvnájááh.[7]

Taažâ roonnigin

[mute | mute käldee]
Roonnig Maud čuoigâmist Christianiast
Taažâ kunâgâs Haakon VII (1872–1957), ruuvnâprinssâ Olav (1903–1991) já roonnig Maud ive 1914 postâkoortâst

Veikkâ sun lâi tääl Taažâ roonnig, Eŋland lâi ain tehálâš saje Maudân, já sun eelij tobbeen távjá. Roonnig Maud kuittâg hárjánij jotelávt uđđâ päikkieennâmsis já kunâgâslijd kenigâsvuođâidis. Roonnighovi vuáđudui, já Maud alemus hovinisonin (tárukielân overhoffmesterinne) nomâttui Marie Magdalena Rustad. Vuossâmui iivij Taažâst kunâgâsperrust váldojii koveh, main sij nevttii nuuvt taažžân ko máhđulâš. Ovdâmerkkân sij lijjii kárvudâttâm ärbivuáválâš pihtâsáid teikkâ čuoigâmist. Veikkâ Maud mielâst ruuvnâprinssâ Olav koolgâi rávásmiđ tegu eres-uv taažah párnááh, roonnig ij kuássin máttáđ tárukielâ pyereest.

Siämmást sun kuittâg puovtij uási Eŋland Taažân. Ovdâmerkkân sun huksiittij eŋlandlâš muorâkaardijd sehe kunâgâsvillan ađai Kongsseterenân já kunâgâslij kesiaassâmpááikán Bygdøyst.

Kunâgâsperrust Maudist lâi noonâ saje, mut perruu ulguubeln sun lâi uáli ärgi.[8] Sun lâi tuše váhá almolâšvuođâst 33 ive ääigi ko sun lâi Taažâ roonnig. Roonnig Maud vaiguttij tuáváást ennuv aššijd nuuvt ko išeruttârááju vuáđđudmân (kirjetárukielân Dronningens Hjelpekomité, maŋeláá Dronning Mauds hjelpefond) ive 1914. Ton tárguttâssân lâi išediđ taid, kiäh iä piergim maailmsuáđi tiet.[9] Sun tuárjui maaŋgâid pyeretovâlâšvuođâornijduvâid, eromâšávt taid, moh porgii párnái já ellei pyerrin. Roonnig Maud meid tuárjui muusik já taiđuu.

Jäämmim

[mute | mute käldee]

Roovvâdmáánust 1938 roonnig Maud lâi oppeet Lontoost. Aalgâst sun lâi Sandringhamist, te hotellist Lontoo West Endist. Hotellist sun puosâškuođij, já sun tolvui priivaat tipšomlágádâsân, mon čujottâs lâi 18 Bentinck Street, Marylebone, Lontoo.

Skammâmáánu 16. peeivi 1938 tipšomlágádâsâst roonnig Maudist lâi čuávjičuopâdâs. Kunâgâs Haakon VII reissij Taažâst suu luusâ. Veikkâ roonnig Maud ceevzij čuopâdâsâst, skammâmáánu 20. peeivi 1938 suu váimu vyerdihánnáá orostij. Roonnig Maud jaamij kuttâ peeivi ovdil ko sun ličij tiävdám 69 ihheed já 13 ihheed eenis jäämmim maŋa.[10] Taažah aaviseh ožžuu spiekâstâhlávt love almostittiđ pasepeeivi nuuvt, ete toh puávtáččii almottiđ taažáid roonnig jämimist.

Skammâmáánu 24. peeivi 1938 roonnig kisto vuolgâttui Taažân brittilâš tuárutamppáin HMS Royal Oak. Havdajááh nuhhii Akershus laanan já roonnig sarkofag läjidui Margaretasalin tassaažân ko fastâ mausoleum lâi vaalmâš. Nube maailmsuáđi ääigi sarkofag lâi syele Gamle Aker -kirhoost. Ive 1948 sarkofag sirdui Akershus lane kunâgâslâš mausoleumân.

Fáádást eres soojijn

[mute | mute käldee]

Kovegalleria

[mute | mute käldee]
  • Jo ovdil ko sij varrii Taažân, Tanska prinses Maud kárvudâđâi hardangerpihtâsáid.
    Jo ovdil ko sij varrii Taažân, Tanska prinses Maud kárvudâđâi hardangerpihtâsáid.
  • Roonnig Maud vuálppu ive 1906 ruvnájáin
    Roonnig Maud vuálppu ive 1906 ruvnájáin
  • Maud ive 1905
    Maud ive 1905
  • Tanska prinses Maud já prinssâ Carl pyeráidiskuin 1900-lovo aalgâst
    Tanska prinses Maud já prinssâ Carl pyeráidiskuin 1900-lovo aalgâst
  • Tanska prinssâ Carl, prinses Maud já sunnuu alge prinssâ Alexander ive 1905 ovdil ko sij varrij Taažân
    Tanska prinssâ Carl, prinses Maud já sunnuu alge prinssâ Alexander ive 1905 ovdil ko sij varrij Taažân

Käldeeh

[mute | mute käldee]
  1. ↑ Kjellberg, Anne: Maud Charlotte Mary Victoria. Norsk biografisk leksikon, 29.6.2022. Artikkâl nettiversio. (kirjetárukielân)
  2. ↑ Dronnet Maud (1869-1938) www.gonagasviessu.no. Čujottum 4.11.2022. (tavesämikielân)
  3. ↑ 3,0 3,1 Appleton House www.gonagasviessu.no. Čujottum 5.11.2022. (tavesämikielân)
  4. ↑ 4,0 4,1 Dronnet Maud (1869-1938) www.gonagasviessu.no. Čujottum 4.11.2022. (tavesämikielân)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Kjellberg, Anne: Maud Charlotte Mary Victoria. Norsk biografisk leksikon, 29.6.2022. Artikkâl nettiversio. (kirjetárukielân)
  6. ↑ Gonagasa válljen www.gonagasviessu.no. Čujottum 5.11.2022. (tavesämikielân)
  7. ↑ 7,0 7,1 Gonagas Haakon ja Dronnet Maud ruvdnen www.gonagasviessu.no. Čujottum 4.11.2022. (tavesämikielân)
  8. ↑ Dronnet Maud (1869-1938) www.gonagasviessu.no. Čujottum 4.11.2022. (tavesämikielân)
  9. ↑ Dronnet Maud (1869-1938) www.gonagasviessu.no. Čujottum 4.11.2022. (tavesämikielân)
  10. ↑ DEATH OF QUEEN MAUD. Sydney Morning Herald. 22.11.1938. Čujottum 4.11.2022. (eŋgâlâskielân)
Jurgâlus
Jurgâlus
Taat artikkâl teikkâ uási tast lii jurgâlum teikkâ toos láá uccum tiäđuh ereskielâlâš Wikipedia artikkâlist.
Algâalgâliih artikkâleh: no:Maud av Norge & en:Maud of Wales
Viežžum saajeest "https://smn.wikipedia.org/w/index.php?title=Maud_(Taažâ_roonnig)&oldid=102824"