Njuškii siskáldâsân

Margrethe II

Wikipedia:st
(Stivrejum siijđost Tanska prinses Margrethe)
Margrethe II
Tanska roonnig
Väldipaje uđđâivemáánu 14. peeivi 1972 –
uđđâivemáánu 14. peeivi 2024
Ruvnájááh kesimáánu 5. peeivi 1953
Oovdeb Frederik IX
Čuávvoo Frederik X
Šoddâm cuáŋuimáánu 16. peeivi 1940 (ahe 84)
Kööbenhaammân, Tanska
Pelikyeimi Henri de Laborde de Monpezat
Párnááh Frederik, Joachim
Suuhâ Glücksburg
Eeči Frederik IX
Enni Ingrid
Oskoldâh Tanska aalmugkirkko
Vuáláčaalâ

Margrethe II (Margrethe Alexandrine Þórhildur Ingrid, š. cuáŋuimáánu 16. peeivi 1940 Kööbenhaammân, Tanska[1]) lii Tanska kunâgâstáálu jeessân, kii lâi Tanska roonnig iivij 1972–2024. Ko sust šoodâi roonnig uđđâivemáánu 14. peeivi 1972 suu eeji jäämmim maŋa, sust šoodâi Tanska vuossâmuš nissoonhaldâšeijee Margrethe I maŋa.[2][3]

Uđđâvuođááptu 2023 Margrethe II almottij, ete sun luápá ruuvnâst.[4][5] Uđđâivemáánu 14. peeivi 2024 väldi sirdâšui suu aalgan, ruuvnâprinssâ Frederikân.[6] Talle Margrethe II lâi lamaš vääldist táásá 52 ihheed.[7]

Pärni- já nuorâvuotâ

[mute | mute käldee]
Frederik VIII paalaac, kost Margrete šoodâi

Margrethe Alexandrine Þórhildur Ingrid šoodâi cuáŋuimáánu 16. peeivi 1940 Frederik VIII palacist, Amalienborgist, Kööbenhamânist, Tanskaast. Sun lii tallaa Tanska ruuvnâprinssâ Frederik (maŋeláá Tanska kunâgâs Frederik IX) já ruuvnâprinses Ingrid (maŋeláá Tanska roonnig Ingrid) vuossâmuš nieidâ parâkode kuulmâ nieidâst. Margrethe šoodâi tuše okko tast maŋa ko Nacci-Saksa lâi väldidâm Tanska.[8]

Margrethe kaastâtilálâšvuotâ tollui suulân nelji oho maŋeláá vyesimáánu 14. peeivi Holmen kirhoost Kööbenhamânist.[1][9] Sust láá čiččâm faddârid: kuohtuuh äijiheh ađai Tanska kunâgâs Christian X já Ruotâ tallaš ruuvnâprinssâ Gustaf Adolf, suu eeni kuohtuuh äijiheh ađai Ruotâ kunâgâs Gustaf V já Connaught já Strathearn herttua prinssâ Arthur, suu čeeci Tanska prinssâ Knud, suu iänui Västerbotten herttua prinssâ Gustaf Adolf sehe suu madâräijih, Tanska kunâgâs Frederik VIII eehiv Tanska prinssâ Axel.

Margrethe puoh ovdânoomah puátih suu huolhij noomâin. Vuossâmuš ovdânommâ puátá Margrethe eeni eeni noomâst, jo-uv ruotâkielâg noomâst Margareta teikkâ ton eŋgâlâskielâg versiost Margaret, Margareta ko lâi algâaalgâst Ovtâstum kunâgâskoddeest meddâl. Margrethe lii tanskakielâg versio ruuvnâprinses Margareta noomâst. Nubbe ovdânommâ Alexandrine lii eeji eeni Tanska roonnig Alexandrine mield. Kuálmád ovdânommâ Þórhildur lii islandkielâg nommâ, já tot adelui nommân, tastko eeji eeči lâi Island kunâgâs talle ko Margrethe šoodâi. Virgálii noomâ saajeest Margrethe hyelhih já aldausteveh kočodeh suu noomáin Daisy, mii lâi Margrethe siämmáánommâsii ááhu jiellâhnommâ.[10][11]

Kooveest čižetpeln: Margrethe, Tanska roonnig Ingrid, prinses Benedikte, prinses Anne-Marie já Tanska kunâgâs Frederik IX

Margrethe uábih Benedikte já Anne-Marie šoddáin iivij 1944 já 1946.[1] Peerâ aasâi Frederik VIII palacist talle ko sij lijjii Kööbenhamânist já Fredensborg lanneest talle ko sij lijjii Tave-Sjællandist. Keesi peerâ vietij Gråsten lanneest Maadâ-Jyllandist.

Cuáŋuimáánu 20. peeivi 1947 kunâgâs Christian X jaamij, já Margrethe eejist šoodâi Tanska kunâgâs Frederik IX. Talle Margrethe ij kuittâg vala šoddâm ruuvnâprinsesin, tastko tallaa ruuvnâärbimlaavâ mield tuše almai puovtij šoddâđ Tanska kunâgâssân.

Cuáŋuimáánu 1. peeivi 1955 ruuvnâprinses konfirmistui Fredensborg lane kirhoost.[12]

Škovlim

[mute | mute käldee]

Ko Margrethe algâttij vuáđuškoovlâ, Amalienborgân pálkkááttui priivaatmáttáátteijee máttááttiđ suu já kuttâ nieidâ, kiäh lijjii siämmáá ahasiih ko Margrethe.[8][13] Talle ko poođij äigi sirdeđ paješkoovlân kulmâ ive maŋeláá, te Margrethe jođeškuođij N. Zahles Skole, mii lâi priivaat škovlâ Kööbenhamânist.[8][13] Suu naver lâi porgâđ arkeologin rävisolmožin, mut ive 1953 ruuvnâärbimlaahâ muttui nuuvt, ete nisoneh-uv pyehtih pajaniđ vááldán, jis kunâgâsâst iä lah algeh.[14] Tot merhâšij tom, et eejis jäämmim maŋa sust šodâččij Tanska roonnig.[14]

Čohčâmáánust 1955 Margrethe varrij Eŋlandân máttááttâllâđ oovtâ ive North Foreland Lodgest, mii lâi nieidâi asâttâhškovlâ Sherfield on Loddonist, Hampshirest, Ovtâstum kunâgâskoddeest.[15] Oovtâ ive maŋa sun maacâi Taanskan já joođhij uápuidis privatistin. Ive 1959 Margrethe čođâlditij tanskalii versio almolii pajeuáppeetotkosist N. Zahles Skole peht privatistin.[1] Totkos ääigi sun luuvâi eromâšávt kielâid.

Iivij 1960–1965 Margrethe luuvâi jieškote-uvlágánijn ollâopâttuvâin Tanskaast, Ovtâstum kunâgâskoddeest já Ranskaast. Ive 1960 sun luvâškuođij filosofia Kööbenhaammân ollâopâttuvâst, já iivij 1960–1961 sun luuvâi ovdâhistorjálii arkeologia Girton Collegest, Cambridge ollâopâttuvâst. Iivij 1961–1962 Margrethe maacâi oppeet Taanskan luuhâđ staatâoopâ Aarhus ollâopâttuvâst.[1] Čuávuváá ive sun varrij Pariisin, kost sun luuvâi maaŋgâlágánijd amnâsijd Sorbonnest.[1] Ive 1965 Margrethe varrij Lontoon já luvâškuođij London School of Economicsist.

Kihlájááh

[mute | mute käldee]
Prinses Margrethe já suu irge, kreivi Henri de Laborde de Monpezat, väzzimin Kööbenhamânist čohčâmáánu 4. peeivi 1966

Kiđđâtäälvi 1965 ruuvnâprinses Margrethe ooinij vuossâmuu tove ranskalii kreeivi Henri de Laborde de Monpezat eehidjuuhlijn Ranska ambassaadist Lontoost.[16][17] Čuávuvái ohoi ääigi suoi teiváin jieškote-uvlágánijn juuhlijn Lontoost. Maŋeláá siämmáá ive suoi teiváin heejâin Skotlandist.[16][18] Heejâi maŋa Henri povdij Margrethe purâdiđ, mon maŋa suoi siärvástâláin syele ive verd ovdil ko Henri suáŋustij Margrethe.[8][16]

Margrethe já Henri viettijn jonsahpeeivi 1966 oovtâst, mon maŋa Henri suáŋustij Magrethe. Tot tábáhtui Magrethe hovinissoon kuvlân Kööbenhamânist.[16] Margrethe muštâlij tast vaanhimijdis kesimáánu loopâst, já talle sun tuálvui Henri teivâđ kunâgâs Frederik IX já roonnig Ingrid.[1][8] Vaanhimijdis lovettáá Margrethe ij liččii puáhtám naaijâđ Henrijn.[1] Luhhoost kunâgâs já roonnig mielâstuin Henrin já adelijn parâkoodán love naaijâđ.[1] Maŋeláhháá kunâgâs Frederik IX já roonnig Ingrid almottáin kihlájáin staatâminister Jens Otto Kragân.[8] Kihlájáin ij kuittâg vala talle puáttám virgálâš almottâs.

Margrethe já Henri sevimin olmoošjuávkun Frederik VIII paalaac luptâstuvvâst roovvâdmáánu 7. peeivi 1966

Čohčâmáánu 2. peeivi tanskalâš lostâ Ekstra Bladet čaalij tast, ete forgâpalij puáđáččij almottâs ruuvnâprinses kihlájáin.[13] Aalgâst hovi tieđetteijee kieldij tom, ete Margrethe ličij kihlum.[13] Jo siämmáá peeivi hovi já staatâminister kuittâg nonnii, ete ruuvnâprinses já kreivi áiguv naaijâđ vyesimáánust 1967, jis suoi finniv toos love Tanska parlamentist.[14]

Hovi táátui Henri mađhâšiđ tállán Kööbenhamânân, já sun poođij-uv Ranskaast Taanskan jo čuávuváá peeivi.[16][19] Margrethe, toimâtteijeeh já maaŋgah tanskaliih vuordii suu Kastrup kirdemkiedist.[16] Tobbeen suoi Margrethein vuolgijn Fredensborg laanan Tave-Sjællandân. Čuávuváá peeivi suoi maccáin máádás já viettijn peeivi el. Kööbenhaammân Tivolist. Henri oroi Kööbenhamânist ohtsis vittâ peeivi, mon maŋa sun maacâi Lontoon porgâđ.[16]

Čohčâmáánu 6. peeivi staatâminister Krag piejâi joton kihlájái tuhhiittemproosees, ko sun almottij kihlájáin haldâttâs jesânáid já tieđettij ääšist sehe Tanska parlamentân já piäláduvâi saavâjođetteijeid.[14] Veikkâ ive 1953 ruuvnâärbimlaavâ mield Tanska parlament koolgâi tuhhiittiđ kunâgâs teikkâ roonnig näimilito, Margrethe já Henri tarbâšáin tuše Tanska haldâttâs love, tastko Margrethe ij lamaš vala Tanska roonnig.[20]

Roovvâdmáánu 4. peeivi 1966 lâi Tanska parlament lekkâmtilálâšvuotâ, já talle staatâminister almottij virgálávt, ete prinses já kreivi láin kihlum.[14][21] Čuávuváá peeivi Tanska staatârääđi kieđâvušâi kihlájáid já meridij tuhhiittiđ virgálávt parâkode näimilito.

Heejah já hejâjuhleh

[mute | mute käldee]
Hejâseremonia maŋa vyelgimin kirhoost Amalienborgân

Tállán kihlájái almottem maŋa loostah näggejii, ete Margrethe já Henri naaijâv vyesimáánu 24. peeivi 1967 ađai Margrethe vaanhimij 32. hejâpeeivi.[8][14]

Ton peivimere saajeest hejâpeivin väljejui vyesimáánu 27. peivi 1967. Maŋeláá heejah kuittâg sirdojii kesimáánun, tastko Margrethe uábbi Kreika roonnig Anne-Marie lâi nube párnáá vuástá, já suu rekinistum äigi lâi vyesimáánu loopâst.[22]

Kesimáánu 10. peeivi 1967 pispe Erik Jensen viihkâi Margrethe já Henri Holmen kirhoost Kööbenhamânist.[1][23] Seremonia maŋa suoi moonáin hiävušváávnu sáttoin Kööbenhaammân kuávdáá peht Amalienborgân. Tobbeen kunâgâs Frederik IX kiijtij puohâid kunneečáittusist, Margrethe já Henri sevvijn olmoošjuávkun lane luptâstuvvâst, já lane kanuneh páččojii 42 kerdid sunnuu kunnen.[23]

Amalienborg maŋa Margrethe, Henri já sunnuu kyesih sirdâšuvvii Fredensborg laanan, kost uárnejuvvojii hejâjuhleh.[1] Juuhlij ääigi Henri luhostui olâttiđ puohâid já aainâs-uv Margrethe, ko sun toolâi sahâvuárus ollásávt tanskakielân, veikkâ sun ij máttám tom.[1] Heejâi maŋa näimipaarâ vuolgij hejâmáátkán Taanskan, Lontoon já Tuurkin.

Tanska roonnigin

[mute | mute käldee]
Tanska roonnig Margrethe II ive 2010

Ko Margrethe šoodâi, nisoneh iä vala puáhtám šoddâđ Tanska monarkin, já te Margrethe eelij 13 ihheed puáttee monark kenigâsvuođâittáá. Sun kiergânij nievdâđ tom, ete sun porgâččij arkeologin rävisolmožin.

Tastko Tanska kunâgâsâst Frederik IX lijjii tuše nieidah, te arvâlui, ete suu uccâviiljâst Knud šodâččij kunâgâs Frederik IX jäämmim maŋa já Knud jäämmim maŋa Knud puárásumos alge Ingolf. Mut ko Elizabeth II šoodâi Ovtâstum kunâgâskode roonnigin ive 1952, te Tanskaast-uv savâstâlluuškuođij tast, et puávtáččij-uv nisonist-uv šoddâđ haldâšeijee.

Vyesimáánu 28. peeivi 1953 uárnejui aalmugjienâstem Tanska vuáđulaavâ nubásmitmist. Jienâstem vuáđuld meridui, et Tanska vuáđulaahâ uđâsmittoo já et ruuvnâärbimlaahâ muttoo nuuvt, ete nisoneh-uv pyehtih pajaniđ vááldán, jis kunâgâsâst ij lah ohtâgin alge. Ko Tanska kunâgâsâst Frederik IX ij lamaš alge, te kesimáánu 5. peeivi 1953 prinsesist Margrethe šoodâi ruuvnâprinses.[9] Sun ij kuittâg ilosmâm tast.[14]

Ko ruuvnâprinses Margrethe teevdij 18 ihheed ive 1958, sun uážui saje Tanska staatârääđist (tanskakielân statsrådet). Jis kunâgâs ij lamaš pääihi alne, te ruuvnâprinses stivrij rääđi.

Ruuvnâst luoppâm

[mute | mute käldee]

Uđđâvuođááptu 2023 Margrethe II almottij, ete sun luápá ruuvnâst.[4][5][24] Taat ij lah hirmâd táválâš Tave-enâmij monarkiain, tastko monark távjá mulsâšuvá esken tast maŋa ko oovdiš monark lii jáámmám. Tanskaast ohtâgin monark ij lamaš ovdil luoppâm ruuvnâst.

Uđđâivemáánu 14. peeivi 2024 väldi sirdâšui Margrethe aalgan, ruuvnâprinssâ Frederikân, kiäst šoodâi kunâgâs Frederik X.[6] Talle Margrethe II lâi lamaš vääldist táásá 52 ihheed.[25][26][27]

Margrethe já suu vuosâpärni Frederik

Peerâ

[mute | mute käldee]

Vááijuv ihe heejâi maŋa vyesimáánu 26. peeivi 1968 Margrethe šoddâdij parâkode vuosâpäärni. Tanskalii ärbivyevi mield Tanska kunâgâsân adeluvvoo nommân jo-uv Frederik teikkâ Christian. Margrethe eeji nommâ lâi Frederik, já suu alge-uv finnij nommân Frederik tegu Margrethe ličij lamaš kunâgâs, kiän nommâ lâi Christian. Nubbe páárnáš, Joachim, šoodâi kesimáánu 7. peeivi 1969.

Fáádást eres soojijn

[mute | mute käldee]

Käldeeh

[mute | mute käldee]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 H.M. Dronningen Kongehuset. 27.10.2011. Čujottum 16.4.2021.
  2. ↑ Constitutional Monarchs: The Royal Families of Scandinavia REAL SCANDINAVIA. 25.3.2013. Čujottum 16.4.2021.
  3. ↑ Senaste nytt om det danska kungahuset www.expressen.se. Čujottum 16.4.2021.
  4. ↑ 4,0 4,1 Howard, Jacqueline já Slow, Oliver: Queen Margrethe II: Danish monarch announces abdication live on TV BBC News. 31.12.2023. Čujottum 31.12.2023. (eŋgâlâskielân)
  5. ↑ 5,0 5,1 Olthuis, Marja-Liisa: Tanska roonnig Margareeta luápá ruuvnâst Anarâš aavis. 2.1.2024. Čujottum 3.1.2024.
  6. ↑ 6,0 6,1 Nousiainen, Janna: Suora lähetys: Kuningas Frederik X suuteli kuningatarta – yleisö vihelteli innoissaan Ilta-Sanomat. 14.1.2024. Čujottum 14.1.2024. (suomâkielân)
  7. ↑ Tanskan kuningatar Margareeta luopuu kruunustaan Yle Uutiset. 31.12.2023. Čujottum 31.12.2023.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Margrethe II | queen of Denmark Encyclopedia Britannica. Čujottum 16.4.2021.
  9. ↑ 9,0 9,1 HM Queen Margrethe II - 52 years on the throne Tanska kunâgâslâš kirjerááju. Čujottum 19.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  10. ↑ Navnet til den ny prinsesse... 18.5.2012. Nordisk Forskningsinstitut. Vyerkkejum 2.2.2017. Čujottum 16.4.2021.
  11. ↑ Denmark's Queen Margrethe marks 40 years BBC News. 13.1.2012. Čujottum 5.1.2024. (eŋgâlâskielân)
  12. ↑ Paaske, Emma Rønberg já Tvedt, Knut Are: Margrethe 2. – dansk dronning. Store norske leksikon, 14.2.2009, peiv. 14.1.2024. Artikkâl nettiversio. (kirjetárukielân)
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 HM The Queen www.kongehuset.dk. Čujottum 3.1.2024. (eŋgâlâskielân)
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Bruun-Schmidt Dorrens, Maria: Margrethe ville ikke være dronning: Jeg løb ud af klasselokalet og stortudede Margrethe ville ikke være dronning: Jeg løb ud af klasselokalet og stortudede. 22.12.2020. Čujottum 14.1.2024. (tanskakielân)
  15. ↑ Prinsesse på kostskole, september 1955. arkiv.dk. arkiv.dk. Čujottum 3.1.2024. (tanskakielân)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 Surrugue, Stéphanie já Vestergaard, Nikoline: NEKROLOG Prins Henrik havde livsnyderens begejstring og kunstnerens følsomhed DR. 14.2.2018. Čujottum 12.1.2023. (tanskakielân)
  17. ↑ Petersen, Katrine Skov: Dronningen skjulte prins Henrik i et rækkehus - TV 2 TV2. 27.12.2021. Čujottum 13.1.2024. (tanskakielân)
  18. ↑ Koogi, Lene: Guldbryllup: Da kærlighedens lyn slog ned i prinsessen og greven DR. 9.6.2017. Čujottum 13.1.2024. (tanskakielân)
  19. ↑ Valsgaard, Mathias: Margrethe II - De unge år DR. 15.4.2015. Čujottum 12.1.2024. (tanskakielân)
  20. ↑ Grev HENRI vil gå over til protestantismen! Forlovelsen snart i Folketinget. Bergens Arbeiderblad, 7.9.1966, 39. ihekerdi, nr 207, s. 5. Artikkâl nettiversio Čujottum 13.1.2023. (kirjetárukielân)
  21. ↑ Kronprinssen og greven: Danske samtykke til ekteskapet. Tromsø, 5.10.1966, 69. ihekerdi, nr 230, s. 1. Artikkâl nettiversio Čujottum 14.1.2023. (kirjetárukielân)
  22. ↑ Mørck, Inga: Nyt liv i det gamle palæ – igdlússârssuatoĸaĸ najorneĸarĸilersoĸ. Atuagagdliutit/Grønlandsposten, 22.12.1966, 106. ihekerdi, s. 6–7. Artikkâl nettiversio Čujottum 12.1.2023. (tanskakielân) já (kalaallisutkielân)
  23. ↑ 23,0 23,1 Kongelige bryllupper: Dronning Margrethe og prins Henrik - TV 2 TV2. 24.9.2003. Čujottum 14.1.2024. (tanskakielân)
  24. ↑ Kuronen, Roni: DR: Tanskan kuningatar Margareeta luopuu kruunustaan Yle Uutiset. 31.12.2023. Yle. Čujottum 1.3.2024. (suomâkielân)
  25. ↑ Tanskan kuningatar Margareeta luopuu kruunustaan Yle Uutiset. 31.12.2023. Čujottum 31.12.2023.
  26. ↑ Christensen, Tove: Drottning Margrethe II abdikerar – efter 52 år på tronen SVT Nyheter. 31.12.2023. Čujottum 31.12.2023. (ruotâkielân)
  27. ↑ Prakash, Thomas: Dronning Margrethe abdicerer: Træder tilbage 14. januar DR. 31.12.2023. Čujottum 1.3.2024. (tanskakielân)
Viežžum saajeest "https://smn.wikipedia.org/w/index.php?title=Margrethe_II&oldid=107661"