Njuškii siskáldâsân

Elleesilbâ

Wikipedia:st
KolleElleesilbâTallium
Cd

Hg

Cn  
 
 

Almoliih ääših
Nommâ Elleesilbâ
Tubdâldâh Hg
Oornigloho 80
Luokka meetaal
Laigos d
Juávkku 12
Ráiđu 6
Saahâdvuotâ13,534 · 103 kg/m3
Ivnevielgâd, meetaallâš kildem
Kavnâmihe ovdâhistorjá
Aatoomjiešvuođah
Aatoommassa (Ar)200,592
Aatoomsuonjâr, mittedum (rekinistum)150 (171) pm
Kovalentsuonjâr149 pm
Van der Waals suonjâr155 pm
Orbitaalrááhtus4f14 5d10 6s2
Elektroneh elektronkoorâin 2, 8, 18, 32, 18, 2
Hapittemlovoh+I, +II
Kristalrááhtusromboedrisâš
Fysikaallâš jiešvuođah
Orroomhäämi kolgos
Suddâmčuogâstâh234,25 K (−38,9 °C)
Tuoldimčuogâstâh629,85 K (356,7 °C)
Suddâmliegâsvuotâ2,29 kJ/mol
Lievlâlumliegâsvuotâ59,11 kJ/mol
Jienâ liähtu1451,4 m/s 20oC K:st
Eres jiešvuođah
Elektronegatiivlâšvuotâ1,9 (Pauling ciäkkádâh)
Jiešvuođâlâš liegâsvuotâkapasiteet0,14 kJ/kg·K
Šleeđgâsirdem1×106 S/m
Liegâsvuođâsirdem10,3 W/(m·K)
CAS-nummeer7439-97-6
Tiäđuh normaalliegâsvuođâst já -teddust

Elleesilbâ lii lusis meetaallâš algâaamnâs. Ton kemiallâš merkkâ lii Hg (läättinkielân hydrargyrum) já oornigloho 80. Elleesilbâ lii ereslágán ko maaŋgah eres meetaallâš algâamnâseh, tastko ton suddâmčuogâstâh lii vyeligâš, −38,9 °C. Tot meerhâš tom, ete tot lii kolgos tupeliegâsvuođâst já normaal áimuteddust. Eres metalleh, moi suddâmčuogâstâh lii alda tupeliegâsvuođâ láá cesium, frankium, galliumrubidium. Elleesiilbâ ivne lii ränislágán já tast lii kildem, mii lii tijpâlâš metalláid.

Elleesilbâ lii aanoost ruukitooimâst, patterijn, pänituovŋâsijn sehe liegâsvuotâ- já teedâmittárijn. Tot lii kuittâg mirhâlâš lusismeetaal ađai ton talhâstieđâlâš váiguttâsah láá ulmui háituliih. Eromâšávt lievlân tot lii varâlâš. Ton mirhâlâšvuođâ tiet viggeh kavnâđ eres čuávdusijd ton sajan já ovdâmerkkân kumeštâsmittárijn elleesiilbâ ij innig uážu kevttiđ motomijn riijkâin.

Jiešvuođah

[mute | mute käldee]

Elleesilbâ kávnoo eennâmkoorâst uáli uccáá, ton uási eennâm massaast lii 0,08 miljovnáduási. Tehálumos elleesiilbâ käldee lii šelisruopsis sinooper (α-HgS). Elleesiilbâ sulfideh iä laggân čáácán, já tondiet toh láá ulmui prinsiiplávt varâttemeh.

Elleesilbâ tiättoo ovtâstuvâin hapittemlovoiguin +I já +II. Ton olgoelektroneh láá 6s-orbitaalist, nuuvt ete elleesiilbâst ij pyevti leđe vááijuv 5d-orbitaal, ige tot tondiet kuulâ sirdâšemmetalláid, veikâ ložžâsub miäruštâllâm mieldi tot puávtáččij kuullâđ.

Käldeeh

[mute | mute käldee]
Jurgâlus
Jurgâlus
Taat artikkâl teikkâ uási tast lii jurgâlum teikkâ toos láá uccum tiäđuh ereskielâlâš Wikipedia artikkâlist.
Algâalgâlâš artikkâl: fi:Elohopea