Oornigloho (kemia)
Oornigloho (Z) uáivild kemiast já fyysiikâst aatoom váimusist leijee protonij lohomere. Ovdâmerkkân haapi oornigloho lii 8, ko haapist láá käävci protonid. Ráiđulâš vuáháduvvâst algâamnâseh láá orniistâllum oorniglovo mieldi.
Historjá
[mute | mute käldee]Dmitri Mendelejev ráiđulâš vuáháduv čuolmân lâi algâamnâsij oornig. Ko algâamnâseh lijjii orniistâllum juávhoid toi kemiallâš jiešvuođâi mieldi, te toh iä kuittâggin lamaš tievâslávt oornigist aatoommassa mieldi. Ovdâmerkkân telluur lâi Mendelejev vuáháduvvâst ovdil jodi.
Čuolmâ čoovdij Henry Moseley ive 1913. Moseley árvuštâlâi algâamnâsij röntgenspektrij vievâst, ete jyehi atomist lii vuáđustuárus, mii stuáru ko sirdâšuvá ráiđulâš vuáháduv siste algâamnâsist čuávuvâžân. Taat stuárus lii oornigloho, mii čuujoot algâamnâs saje ráiđulâš vuáháduvvâst. Oornigloho lii siämmáá stuárusâš, ko aatoomváimus várádâs. Moseley iskosij mield algâamnâs kemiallâš jiešvuođah iä puáđi aatoommassaast, pic oorniglovvoost.
