Tornâoppuu
| Tornâoppuu Tyto alba (Scopoli, 1769) |
|
|---|---|
 |
|
| Tile | LC (eellimvuáimálâš)[1] |
 |
|
Tieđâlâš luokittâllâm |
|
| Doomeen | Sellâvááimusliih Eucarya |
| Kodde | Elleekodde Animalia |
| Uáiviráiđu | Savosuonâsiih Chordata |
| Vyeliráiđu | Čielgitávtáliih Vertebrata |
| Luokka | Lodeh Aves |
| Lahko | Oppuulodeh Strigiformes |
| Hiäimu | Tornâoppuuh Tytonidae |
| Suuhâ | Tornâoppuuh Tyto |
| Šlaajâ | alba |
Tornâoppuu (Tyto alba) lii tornâoppui hiäimun kullee koskâmatsâš oppuulodde.
Stuárudâh já tobdomeerhah[mute | mute käldee]
Tornâoppuu lii 33–39 cm kukke, ton suájákejij koskâ lii 85–93 cm, já tot tiäddá 250–350 g. Ton roppâ lii seggi, suájáh láá kuheh já kirdedijn távjá jyelgih hiäŋgájeh. Tornâoppuu muáđuh láá vielgâdeh, čalmeh láá čappâdeh já muátukovos lii vááimu hámásâš. Seelgibeln tot lii täsivis ränis- já lieggâruškis ivnásâš. Suhâpeleh láá mudoi siämmááhámásiih, pic ores távjá kuovgâdub, ko niŋálâsâst láá eenâb čapis tiälhuh. Tornâoppuu táiđá leđe muččâdumos oppuulodde.[2]
Jienâ[mute | mute käldee]
Niŋálâs tuálá huurrân, mut motomin meid ores. Tornâoppuu váruttâsjienâ táválávt kirdedijn lii čuhâlis, já saijeem sulâstittee piškádem. Tot lii suullân kyevti sekunt kukkosâš. Uđâgái kerjidemjienâ lii suullân sekuntpele kukkosâš vyeligis škorijdem.[2]
Lavdâm[mute | mute käldee]
Tornâoppuu láá kuáhtám Suomâst käävci kerdid: ive 1935 Pielisjäävrist, ive 1963 Åland eennâmkoddeest Lemlandist, ive 1990 Raumast já majemustáá ive 2021.[3] Nuuvtpa tot lii-uv uáli härvinâš Suomâst. Raumast kuáhtám tornâoppuu láá nabdam, et olmooš ličij puáhtám tom Suomân. Aainâs nelji vuossâmuu Suomân lappum tornâoppuu láá jáámmám niälgán, mut eres ááicuin ij lah tađe pyereeb tiätu. Tornâoppuu pessee ubâ Maadâ- já Koskâ-Euroopist, aldemuuh Baltiast já Tanskaast. Ruotâst tornâoppuu lappui kieskâd suhâjämimân. Euroop lasseen tomâoppuu pessee puoh eennâmoosijn, eereeb Antarktis. Suomâst kuáhtájum tornâoppuuh kuleh nuorttiipiäláá Tyto guttata náálán.[2]
Veikkâ tornâoppuu mákkoo jolgâ kulttuurenâduvâin, ovdâmerkkân kaavpugijn sehe šiiveettáálui já kärdinij šiljopirrâsijn, te tom kuittâg harvii kuáhtáá, ko tot lii tuođâlâš "ijjâlodde". Peeivijd tot viättá čiähusist rakânâsâi luuptâin tâi eres čiähusoojijn já siävŋándijn vuálgá säpligpiivdon. Suomân ton vijđánem iästun láá kolmâ já äŋgiris täälvih.[2]
Pessim já lasanem[mute | mute käldee]
Tornâoppuu pessee rakânâsâi loomijn, mut meid ulmuu rähtim vuovdâin, sehe muorâvuovdâin. Piervâl lii táválâš rogge luuptâ tievâdâsâin já visteluávhuin. Niŋálâs mannee njuhčâmáánu loopâst 4–9 manneed. Ores piämmá niŋálâs. mii láálá 30–31 pirrâmpeivid já koorâi cuovkkânem maŋa ana huolâ uđâgáin. Eres oppui náálá tornâoppuuh-uv läliškyeteh vuossâmuu mane monnim maŋa, já uđâgááh kočâtteh korâidis sierâ aigij. Uđâgááh láá vielgâdeh já kirdeleh 50–55 peeivi keččin. Tornâoppui parâkoskâvuotâ pištá ubâ eellimave, já pelikyeimih lává oovtâst pirrâ ive.[2]
Fáádást eres soojijn[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Tornâoppuu.
Käldeeh[mute | mute käldee]
- ↑ Common Barn-owl BirdLife International. Čujottum 21.1.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Mattus, Ilmari: Tornâoppuu. Anarâš-kalender 2018, 2018. Anarâškielâ servi ry.
- ↑ BirdLife Suomi - Rariteettikomitea - RK:n hyväksymät havainnot Suomesta web.archive.org. 29.9.2007. Čujottum 21.1.2023. (suomâkielân)