Peenuvluosâ
| Peenuvluosâ Oncorhynchus keta (Walbaum, 1792) |
|
|---|---|
 |
|
| Tile | DD (váijuvávt tubdum) |
 |
|
Tieđâlâš luokittâllâm |
|
| Doomeen | Sellâvááimusliih Eucarya |
| Kodde | Elleekodde Animalia |
| Uáiviráiđu | Savosuonâsiih Chordata |
| Vyeliráiđu | Čielgitávtáliih Vertebrata |
| Pajeluokka | Tähtikyeleh Osteichthyes |
| Luokka | Actinopterygii |
| Vyeliluokka | Neopterygii |
| Lahko | Luosâkyeleh Salmoniformes |
| Hiäimu | Luosah Salmonidae |
| Vyelihiäimu | Eidusiih luosah Salmoninae |
| Suuhâ | Kuálhismeerâluosah Oncorhynchus |
| Šlaajâ | keta |
Peenuvluosâ (Oncorhynchus keta) lii Kuálhismeerâst iälusteijee luosâšlaajâ. Peenuvluosâ lii eŋgâlâskielân "chum salmon", "dog salmon", "keta salmon", "silverbrite salmon" já "calico salmon".[1] Suomâkielân peenuvluosâ kočoduvvoo noomáin "koiralohi", já tlingitkielân tot lii "téel'".
Nuorâ peenuvluosâid poreh maaŋgah lodde- já kyelišlaajah, já talle ko toh láá väldimeerâst, te taid poreh haih, merâleijoneh, nuárjuh já miekkiválláh.[2]
Olgohäämi já stuárudâh[mute | mute käldee]
Peenuvluosah láá kuálhismeerâluosâi nubben stuárráámus šlaajâ.[2] Toh teddih 4–10 kg já láá koskâmiärálávt 60 cm kukkosiih. Brittilii Kolumbiast ive 1995 kuittâg kuddui peenuvluosâ, mii teedij 15,88 kg já lâi 112 cm kukke.[3]
Väldimeerâst peenuvluosah láá čuovjisruánááh. Peenuvluosâi ivne muttoo tevkisooliivruánáájin já toi čuávji šadda tevkkâdubbon talle ko toh vajâldeh juvváid kuuđđâđ.[4] Orásijn njälmi šadda ruákkilágánin siämmáánáál ko eres-uv luosâšlaajâin.
Lavdâm[mute | mute käldee]
Peenuvluosâi luándulâš tiettumkuávlu lii vijđásub ko puoh eres kuálhismeerâluosâšlaajâin. Peenuvluosah iälusteh Kuálhismeerâ taveoosijn: Koreast, Japanist já Ruošâst viestârist já Alaskast ain Kalifornia räi nuorttân.
Peenuvluosâi vajâldem lii puoh kuhemus kuálhismeerâluosâin. Peenuvluosah vajâldeh kuhás sehe Yukonjuuvâst já Amurjuuvâ kulgâmvijđoduvâst. Peenuvluosah vajâldeh tuháttijd kilomeetterijd meiddei Mackenziejuuvâst Kanadast.
Väldimeerâst peenuvluosah pyehčih harvii paijeel 50 m jieŋŋâlvuotân. Táválâš jieŋŋâlvuotâ lii 13 m peiviv já 5 m iho.[5]
Raavâd[mute | mute käldee]
Nuorâ peenuvluosah poreh tiivrijd meerân vaajâlddijnis, já estuaarijn toh purâškyetih čielgitävtittemes elleid, rapuelleid já nuorâ siildijd.[1][2] Rävis peenuvluosah poreh syerijuolgâgijd, kuolijd, šlieddâelleid, kalmarijd já lippârelleid.[2]
Lasanem[mute | mute käldee]
Peenuvluosah kođeh táválávt 3–6-ihásâžžân.[2] Kođoääigi peenuvluosah vajâldeh maasâd jieijâs šoddâmjuuhân.[2] Vajâldem tábáhtuvá táválávt čohčuv.[1] Peenuvluosah pyehtih kuittâg juohhuđ kyevti sierâ juávkun vajâdemääigi mield: peenuvluosah, moh vajâldeh tooleeb, ađai "kesipeenuvluosah", já peenuvluosah, moh vajâldeh maŋeláá čohčuv, ađai "čohčâpeenuvluosah".[1] Alaskast peenuvluosah vajâldeh juvváid vuossâmužžân keessiv, já ruošâ- já silbâluosah vajâldeh esken toi maŋa. Motomijn kuávluin vist peenuvluosah vajâldeh majemužžân skammâmáánust uđđâivemáánu räi. Taggaar kuávlu lii ovdâmerkkân Yukonjuuhâ.
Niŋálâsah kuáivuh kuopijd, moid toh kyeđih meinijdis.[1] Siämmást maaŋgah oráseh irâtteh šovâttiđ meeinijd já kulgâtteh kuopsâs toi oolâ.[1] Tast maŋa niŋálâsah vähtejeh kuopijdis nuuvt kuhháá ko toh vajeh.[1] Puoh peenuvluosah jäämih kođo maŋa.[2]
Čiivgah kočâtteh korâidis 3–4 mánuppaje keččin, já toh pisoh kuopijnis 60–90 peivid.[1] Tast maŋa čiivgah vajâldeh väldimeerân vejehâžžân. Kuopijn čiivgah finnejeh ravâdis ruškâdâspursiist.[1]
Väldimeerâst nuorâ peenuvluosah pisottâleh maŋgâ mánuppaje riddokuávluin, já talle toh vajâldeh olgoláá riddoost.[1] Tobbeen peenuvluosah šaddeh jotelumosávt majemuu ive ovdil ko toh vajâldeh maasâd šoddâmjuuhân kuuđđâđ.[1]
Fáádást eres soojijn[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Peenuvluosâ.
Käldeeh[mute | mute käldee]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 Chum Salmon www.adfg.alaska.gov. Alaska Department of Fish and Game. Čujottum 25.6.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Chum Salmon fisheries.noaa.gov. 22.12.2023. Čujottum 25.6.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ IGFA World Records Database Search igfa.org. Čujottum 25.6.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Chum salmon luontoportti.com. Čujottum 25.6.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Ishida, Yukimasa: Vertical movement of a chum salmon Oncorhynchus keta in the western North Pacific Ocean as determined by a depth-recording archival tag. Fisheries Science, 2001, nr 67 (6), s. 1030–1035. doi:10.1046/j.1444-2906.2001.00358.x. Bibcode:2001FisSc..67.1030I.