Frida Kahlo
Frida Kahlo (6. syeinimáánu 1907 Coyoacán, Meksiko, Eŋland – 13. syeinimáánu 1954 Coyoacán, Meksiko)[1] lâi meksikolâš taaiđâmáálájeijee. Sun lii tobdos tävistist kuvviđ toske, jäämmim já eellim sevŋis pele taaiđâtuojijnis. Kahlo lii tobdos meiddei tast, ete sun máálái ennuv muátukuuvijd alnestis.
Eellim
[mute | mute käldee]Frida Kahlo šoodâi Coyoacánist, mii lâi talle uccâ siijdâš Meksikost. Suu eeči lâi Saksaast šoddâm čuovâkovvejeijee Carl Wilhelm Kahlo, kii muutij noomâš Guillermon talle ko sun varrij Meksikon. Kahlo enni lâi meksikolâš Matilde Calderon y Gonzalez, kii ij máttám masa ollágin luuhâđ já lâi uáli oskolduvlâš.[2] Matilde-eenist lâi algâaalmuglâš suhâtuávááš. Kahlost lijjii kyehti puárásub uábi já nuorâb uábbi.[3]
Kahlo puosâi polion kuuđâihásâžžân. Sun kaartâi leđe oovce mánupaijeed seŋgâpyeccen.[3] Polio vaiguttij sunjin ubâ elimis ääigi, já tot tovâttij-uv läivis čiŋkkom já kroonisijd vaaivijd.[1]
Ive 1922 15-ihásâš Kahlo jođeškuođij pegâlmâs Escuela Nacional Preparatoria -nommâsii luvâttuv.[3] Sun lâi ohtâ härvis nieidâuáppein luvâttuvvâst.[3] Kahlo tárguttâssân lâi luuhâđ talhâstiettuu. Tobbeen sun teeivâi vuosmuu keerdi pegâlmâs meksikolii taaiđâmáálájeijee Diego Rivera talle ko taat máálái muuraal škoovlân.[1]
Ive 1925 čohčâmáánust Kahlo kaartâi jotolâhpáártán. Sun lâi linjâšauto sáátust ko paifakkist linjâšauto suojâi ráiđuváávnun. Meetaalkaithâš saggij suu čuárbbelpirrâs já tovâttij sunjin maaŋgâid morruumijd.[3] Kahlo kaartâi leđe maaŋgâid ohhoid pyecceeviäsust, kost sun čuopâdui 35 kerdid.[1] Puáránem ääigi Kahlo oopâi mááláđ, já sun luuvâi ennuv puáris miäštárijn ađai čepis taidârijn, kiäh ellii 1800-lovvoost já ovdil tom.[1] Kahlo vuosmuš taaiđâtyeji valmâštui jo čuávuváá ive. Siämmáá ääigi sun kiddiistuuškuođij Meksiko politiikân já seervâi Meksiko kommunistlii piäláduv nuorâisiärván.[3]
Kahlo lâi ávulávt biseksuaal. Sun naajâi Diego Riverain ive 1929. Ive 1930 Kahlo já Rivera mađhâšáin Ovtâstum staatáid, kost suoi oroin ive 1933 räi. Ive 1932 Kahlo enni jaamij, mii lâi stuorrâ muurâš Kahlon.
Ive 1938 Kahlo mađhâšij Pariisin, kost sun uápásmui Marcel Duchampân já Pablo Picasson.[3] Taaiđâmuseo Louvre skappui Kahlo taaiđâtyeje El marco čáitálduvásis.[1] Rivera já Kahlo iäránij ive 1939, mutâ suoi naajáin uđđâsist ive 1941. Ive 1939 Kahlo máálái Las dos Fridas, mii lii ohtâ suu peeggâlmumos taaiđâtuojijn.[1]
Ive 1941 Meksiko staatâ tiilái Kahlost muátukoverááiđu pegâlmâs meksikolijn nisonijn. Persovnlij murrâšij keežild Kahlo ij kuittâg pastam mááláđ Meksiko staatâ tiilám taaiđâtuojijd loopâ räi. 1950-lovvoost Kahlo tiervâsvuotâ hiäjunij. Suu juálgán poođij nekroos, já jyelgi koolgâi-uv maŋeláá amputistiđ. Kahlo puáccái šlundevuotân. Ive 1954 sun lâi uđđâsist pyecceeviäsust, tastko suu kiäppáh iä toimâm nuuvt ko tot lijjii kolgâđ toimâđ. Kepisvädisvuođah lahtojii máhđulávt toos, et sun lâi irâttâm surmiđ jieijâs.[3]
Frida Kahlo jaamij syeinimáánu 13. peeivi 1954 tuše 47-ihásâžžân. Virgálâžžân jäämmimsuijân lâi kepisvorrâtoppâm.[3] Tot annoo kuittâg máhđulâžžân, ete sun surmij jieijâs.[3] Kahlo kuunah piäijojii ovdâkolumbiaanisii uurnán, mii lii uáinimnáál Kahlo já Rivera ovdii táálust Coyoacánist La Casa Azul (anarâškielân Čuovjis táálu).[4]
Taaiđâtyejeh
[mute | mute käldee]Frida Kahlo taaiđâtyejeh vuáđuduveh suu jieijâs feeriimáid, já toh kovvejeh pohčâsijd já nisonij korrâ eellim. Kahlo 143 taaiđâtyejeest 55 láá muátukoveh alnestis. Kahlo taaiđâtuojijd vaiguttij meiddei Meksiko algâaalmuglâš kulttuur, mii uáinoo taaiđâtuojijn kirkes ivnen sehe realism já symbolism siävuttâssân.[5]
Veikkâ Kahlo annoo surrealistin já sust lijjii-uv ohtâsâš čáitálduvah eurooplij surrealistijguin, Kahlo jieš lâi kuittâg eres uáivilist tast.[1]
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Frida Kahlo.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Frida Kahlo www.britannica.com. 28.5.2024. Čujottum 11.11.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Dalton, Davis: Frida Kahlo web.archive.org. 25.12.2010. Gadfly Online. Čujottum 11.11.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Frida Kahlo Biography. 17.7.2024. Čujottum 11.11.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Frida Kahlo, Biography web.archive.org. 16.2.2018. Frida Kahlo Fans. Čujottum 12.11.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Burton, Jane: Frida Kahlo web.archive.org. 15.7.2007. Tate Online. Čujottum 12.11.2024. (eŋgâlâskielân)