Oslo tuámukirkko
| Oslo tuámukirkko | |
|---|---|
 Oslo tuámukirkko skammâmáánu 9. peeivi 2012 |
|
  Oslo tuámukirkko |
|
|
Koordinaateh: |
|
| Staatâ |
 Taažâ |
| Lääni | Oslo |
| Kieldâ | Oslo |
| Kirkkokodde | Taažâ kirkko |
| Pispekodde | Oslo pispekodde |
| Ruávástkodde | Oslo tuámuruávástkodde |
| Servikodde | Kuávdáš já Pase Hanshaugen |
| Huksejum | 1694–1697 |
| Vihkum kiävtun | 1697 |
| Materiaal | tijlâ |
| Čokkámsajeh | suulân 900 |
| Stijlâ | baarook |
| Äigi | UTC+1 |
Oslo tuámukirkko (tárukielân Oslo domkirke) – ovdâl ive 1950 Mii pestee kirkko (tárukielân Vår Frelsers kirke) – lii ive 1697 ciäggum ristâkirkko Stuorrâtori roobdâst Oslo kuávdáást. Kirkko lii Oslo pispekode uáivikirkko já Oslo tuámukirho servikode kirkko. Kirkko lii meid Taažâ staatâkirkko, já sehe Taažâ kunâgâsliih já staatâ kevttih tom virgálâš tábáhtussáid tegu heejáid já havdajáid.
Tááláš kirkko lii kuálmád tuámukirkko Oslo historjá ääigi. Vuossâmuš tuámukirkko lâi iivij 1120–1639 Pase Hallvard tuámukirkko. Nubbe lâi Pase Kulmâvuođâ kirkko, mii tooimâi Oslo tuámukirkkon iivij 1639–1686. Oslo tuámukirho huksiimist kiävttojii huksimamnâseh täin ovdebáin kirhoin.
Oslo tuámukirkko lii nubástum ennuv. Tehálumoseh nubástusah láá lamaš 1850-lovo uđđâsisthuksim já ive 1950 restauristem. 1850-lovvoost saksalâš arkkiteht Alexis de Chateauneuf vuávái tuámukirho uđđâsisthuksim, já saksalâš arkkiteht Heinrich Ernst Schirmer tooimâi huksimhovdân. Ive 1950 lâi tuámukirho 900. ihejuhle, já talle taažâ arkkiteht Arnstein Arneberg ovdištij kirho ton kunnen.
Tuámukirhoost láá porgâm ennuv teháliih paapah já urgureh, kiäh láá kuáđđám luodâidis servikoodán. Sist uási porgii kirhoost elimis loopâ räi. Kirho ulguubeln lii muorâstâh, kost láá muštomeerhah kuáhtán sist: Wilhelm Andreas Wexelsân já Ludvig Mathias Lindemanân. Wexels tooimâi tuámukirho pappân ive 1819 rääjist ive 1866 räi, ko sun jaamij. Lindeman poorgâi urgurin já kanttorin 47 ihheed suu jäämmim räi ive 1887.
Historjá
[mute | mute käldee]Ovdiih kirhoh
[mute | mute käldee]Vuossâmuš tuámukirkko Oslost lâi Pase Hallvard tuámukirkko Oslo tori roobdâst Gamlebyen-kuávlust. Kunâgâs Sigurd I Jerusalemellee huksiittij tom 1100-lovo aalgâbeln. Algâalgâlâš stijlâ lâi roomaanlâš, mut majebeh viijđedmeh lijjii gootiikliih.
Čuávuvááh 500 ihheed Pase Hallvard tuámukirkko lâi Oslo tehálumos kirkko. Kirho pasâttâsah láá Minneparken-muorâstuvvâst Gamlebyen-kuávlust. Ovdil Minneparken ulâttij kuittâg mäddiláá já Pase Hallvard tuámukirho máddáákeeči lii tääl beetoonlohe vyelni, tastko Pispekáátu vijđedui nuortâs 1960-lovvoost.
Ive 1624 Oslo puolij já kunâgâs Christian IV meridij, ete kaavpug ferttij sirdâšuđ Bjørvika tovnbeln ađai viestârân, tastko Akershus lanne suoijiiččij tom pyerebeht. Siämmást kunâgâs molsoi kaavpug noomâ Christianian jieijâs noomâ mield.
Pase Hallvard tuámukirkko ij vahadum uáli ennuv kaavpugpyelimist, já tondiet tot ferttij toimâđ kaavpuglij kirkkon uđđâ tuámukirho huksim ääigi.[1]
Ive 1632 Christiania torin huksiiškuottii kaavpug nube kirho: Pase Kulmâvuođâ kirkko. Tom viihkâi kiävtun njuhčâmáánu 9. peeivi 1639 Bergen superintendent Ludvig Munthe.[1] Kirkko tooimâi tallaa Oslost ađai Christianiast tuámukirkkon cuáŋuimáánu 21. peeivi 1686 räi ađai tassaažân ko aldâgâs koskâstij kirho toornân.[1] Kirkko já suulân kuálmádâs Christianiast puollii.
Taan keerdi tuámukirkko vahadui, mut ličij lamaš máhđulâš tivvoođ tom. Suáldátvirgeomâhááh kuittâg vattii tuámukirho pieđgim, ko taat lâi meendu alda Akershus lane.[1] Ko siämmást kaavpug muuvrah-uv pieđgejuvvojii, te meridui huksiđ kaavpug kuálmád tuámukirho kaavpug ulguubeln.[2]
Mii pestee kirho vuávámpargo
[mute | mute käldee]Tááláá kirho vuávááškuottii kuuloold suulân ive 1690. Ruttâdem ij kuittâggin kavnum. Uđđâivemáánu 30. peeivi 1692 vuáđudui komitea, moos kuuláin Bratsberg eennâmhiärrá Henrik Adeler já maađijlájádâs hovdâ Anders Boyesen. Suoi ferttijn vuáváđ uđđâ tuámukirho huksim, mut kihheen ij tieđe, maid suoi porgáin, tastko tast ij pááccám mihheen luodâid.
Kaavpug pormiäštár Johan Pedersen Bergmann meridij viggâđ porgâđ maidnii, tastko komitea ij uážžum maiden ááigán. Sun nurâškuođij ruuđâid kirho huksim várás vuolgâtmáin skeŋkkâkiirjijd kaavpug ässeid. Toos lasseen puoh kirhoh ferttejii adeliđ ruuđâid kirho huksim várás. Taat ij kuittâggin rijttám, já Bergmann ferttij reissiđ Kööbenhamânân. Tobbeen sun lâi maaŋgâ mánuppaje ovdil ko Tanska já Taažâ kunâgâs Christian V mieđâi tuárjuđ huksimproojeekt.
Kirkkohuksiittâs
[mute | mute käldee]Skammâmáánu 7. peeivi 1697 pispe Hans Rosing viihkâi kirho kiävtun, veikkâ tot ij lamaš vala vaalmâš nuuvt ko kirkkohiärá tollim kirkkokirjeest lii mainâšum:
”A 1697, d. 7. Novembr., som Var Søndagen efter Alle Helgens dag, blev Christianiæ Kirche indviet af Biscopen Dr. Hans Rossing, ofverværende hans høje Er. Hr. Christian Güldenløve og hans høibaarne Gemahl freüchen Charlotte Amalia, og een meget folcherig og stor forsamling af Geistlige og Verdslige, og blev samme Kirche efter Kongl. Ma. C. 5. allernaadigste Villie og Befaling Kaldet ”Vor Frelsers Kirche.”
- Tave-sáákkást
-
Vuođâloho 1699 sehe kunâgâs Frederik IV já staatâhaldâšeijee Ulrik Fredrik Gyldenløve monogrameh tave-sáákkást olgoseeinist (Kuvvim: GAD) -
Suulân ive 1720 máálájum káttumáálám sákástist. (Kuvvim: A-S. Ofrim)
Lasâmááláámeh
[mute | mute käldee]Tuámukirhoost láá lasâmááláámeh jieškote-uvlágán äigipoojijn já taidârijn. Taah láá meid sehe kirkkohuksiittâsâst já Arnstein Arneberg huksim kappelist.
Emanuel Vigeland lii ráhtám kuori lasâmááláámijd, maid sun skeŋkkii tuámukiirkon ive 1910. Maaŋgah pegâlmâs ulmuuh tegu Taažâ kunâgâs Haakon VII já roonnig Maud išedii ruttâdiđ taid.
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Oslo tuámukirkko.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Hellig Trefoldigheds kirke Norske kirker. 27.12.2016. Čujottum 31.10.2022. (kirjetárukielân)
- ↑ Tre kirker, én historie Oslo domkirke. Vyerkkejum 2. november 2012. Čujottum 4. januar 2016.
