Jamâmeerâ
| Jamâmeerâ | |
|---|---|
 |
|
| Staatâ | Israel já Jordania |
| Čäsuáivi alodâh | -430,5 m |
| Vijđodâh | 605[1] km² |
| Stuárráámus kieŋŋâlvuotâ | 298 m |
| Koskâkieŋŋâlvuotâ | 188,4[2] m |
| Saijaasvuotâ | 114[2] km³ |
  Jamâmeerâ |
|
|
Koordinaateh: |
|
Jamâmeerâ (arabiakielân البحر الميت, al-Baḥr al-Mayyit teikâ بحر لوط, Baḥr Lūṭ "Loot meerâ", hebreakielân יַם הַמֶּלַח, "sälttimeerâ") lii juvâttemes já uáli sálttáás jävri Jordania já Israel rääji alne. Ive 2016 ton čäsuáivi lâi 430,5 meetterid merâtääsi vuoluubeln.[3] Tot meerhâš tom, et Jamâmeerâ riddo lii eennâmpáálu ase puoh kieŋâlumos saje.
Šoddâm[mute | mute käldee]
Jamâmeerâ šoodâi mioseen ääigi. Talle tot uulij tavveen Hulanleevi räi já mäddin suulân 65 km tááláá maadâroobdâst máádás. Ovdil Jamâmeerâ šoddâm Koskâmeerâ lâi olláám tááláá Jamâmeerâ kuávlu räi.[4]
Jiešvyevih[mute | mute käldee]
Jamâmeerâ lii ohtâ sálttáámuin čäcihámášuumijn maailmist.[5] Ive 2011 ton sálttáásvuotâ lâi 342 g/kg teikâ 34,2 %, mii lii 9,6 kerdid eenâb ko meerâ sálttáásvuotâ.[5] Jamâmeerâ saahâdvuotâ lii 1,24 kg/litter.[6]
Čääsi liegâsvuotâ lii 22–24 cekkid ponneest. Keessiv pajaldâsčääsi liegâsvuotâ paijaan 32–35 ciäkán.[7]
Jamâmeerâst ij lah juvvâdâh. Čääci vuálgá jäävrist lievlistmáin.
Vijđodâh já čäsuáivi alodâh[mute | mute käldee]
Jamâmeerâ vijđodâh lii kiäppánâm ive 1930 rääjist, ko mittedmeh algii.[3] Čäsuáivi alodâh lii meid muttum.[3]
| Ihe | Čäsuáivi alodâh (m) | Vijđodâh (km2) |
|---|---|---|
| 1930 | -390 | 1050 |
| 1980 | -400 | 680 |
| 1992 | -407 | 675 |
| 1997 | -411 | 670 |
| 2004 | -417 | 662 |
| 2010 | -423 | 655 |
| 2016 | -430,5 | 605 |
Šoŋŋâdâh[mute | mute käldee]
Jamâmeerâ taveoosijn arva koskâmiärálávt suulân 100 mm jyehi ive. Ton maadâoosijn vist jyehi-ivvááš arvemeeri lii tuše 50 mm.[8]
Liegâsvuotâ lii koskâmiärálávt 32–39 cekkid keessiv já 20–23 cekkid tälviv. Jamâmeerâ kuávlu liegâsvuotâulâttâsah láá 47,0 °C keessiv já 5,4 °C tälviv.[9]
Fáádást eres soojijn[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Jamâmeerâ.
Käldeeh[mute | mute käldee]
- ↑ The Dead Sea is dying fast: Is it too late to save it, or was it always a lost cause? web.archive.org. 22.12.2016. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 2,0 2,1 Dead Sea Data Summary 2015 www.eingedi.co.il. Čujottum 17.4.2024. (hepreakielân)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Long-Term Changes in the Dead Sea web.archive.org. 6.11.2018. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Dead Sea www.britannica.com. 31.3.2024. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 5,0 5,1 Goetz, P. W. (toim.): Dead Sea, s. 937. The New Encyclopædia Britannica. Vol. 3 (15. riäntu), 1986.
- ↑ The Dead Sea web.archive.org. 4.11.2013. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Gertman, Isaac (toim. Bengtsson, Lars & Herschy, Reginald W. & Fairbridge, Rhodes W.): Dead Sea, s. 212–216. Encyclopedia of Lakes and Reservoirs: Springer, 2012. ISBN 978-1-4020-5616-1.
- ↑ Dead Sea web.archive.org. 20.1.2013. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Averages and Records for several places in Israel web.archive.org. 14.9.2010. Čujottum 17.4.2024. (hepreakielân)