Hedy Lamarr
| Hedy Lamarr | |
|---|---|
| |
| Persovntiäđuh | |
| Šoddâm | skammâmáánu 9. peeivi 1914 |
| Wien, Nuorttâriijkâ-Uŋgar | |
| Jáámmám | uđđâivemáánu 19. peeivi 2000 (85-ihásâžžân) |
| Karrieer | |
| Aktiivlâžžân | 1930–1958 |
| Merhâšittee roolah | Samson and Delilah |
| Lasetiäđuh | |
| Päikkisijđo | https://www.hedylamarr.com/ |
| IMDb-sijđo | IMDb |
Hedy Lamarr (š. Hedwig Eva Maria Kiesler; 9. skammâmáánu 1914 Wien, Nuorttâriijkâ-Uŋgar – 19. uđđâivemáánu 2000 Orlando, Florida, Ovtâstum staatah) lâi nuorttâriijkâlâš čaittâleijee já utkee. Sun huutkâi oovtâst George Antheiláin[1] távjudâhnjuškom vuáđuld piäđguispektritekniik, mii lii vuáđđun ovdâmerkkân tááláid WiFi, GPS, já Bluetooth -tekniikáid.[2]
Lamarr pajanij elleekovemaailm tiätun, ko sun čaittâlij tšekkilâš elleekooveest Extase (1933)[3], mii lâi ton ááigán tyestilis filmâ já šoddâdij eroottisâš kuáhtámijdis tet polemiik.[4]
Pärni- já nuorâvuotâ
[mute | mute käldee]Lamarr šoodâi ive 1914 Wienist, Nuorttâriijkâ-Uŋgarist, noomáin Hedwig Eva Maria Kiesler. Sun lâi Gertrud "Trude" Kiesler (š. Lichtwitz; 1894–1977) já Emil Kiesler (1880–1935) áinoo pärni. Suu vaanhimeh láin juuvdáliih, eeči paŋkkihovdâ Lembergist (tááláš Lviv) já enni konsertpianist Budapestist.[2] Lamarr juuđij škoovlâid Wienist, já nubálovihásâžžân vuolgâttui škoovlân Sveeicin.[5]
Ive 1933 Lamarr naajâi Fritz Mandláin, kii lâi nuorttâriijkâlâš viärjufabriikkár já ponccár.[4] Sunnuu näimilitto ij kuhháá pištám, ko Mandl polâttij káálgus já Lamarr patârij Lontoon.[6]
Karrieer
[mute | mute käldee]Elleekovekarrieer
[mute | mute käldee]Lamarr algâttij elleekovekarrieeris saksakielâlijn elleekuuvijn, ko nuorttâriijkâlâš stivrejeijee Max Reinhardt kaavnâi suu. Lamarr vuolgij 16-ihásâžžân Reinhardt mield Berlinân máttááttâllâđ čaittâlem.[3] Lamarr vuosmuš roolâ lâi saksalâš elleekooveest Geld auf der Straβe ive 1930. Sun šoodâi tobdosin kuittâg esken ive 1933, ko čaittâlij elleekooveest Extase.[2]
Ko Lamarr ive 1937 patârij näimilittoost Lontoon, sun teeivâi tobbeen Metro-Goldwyn-Mayer studio hoovdâ Louis B. Mayer, kiän peht sun peesâi Hollywoodân čaittâleijen.[2] Mayer faalâi Lamarrân vistig hyeneeb sopâmuš, mon Lamarr ij tuhhiittâm. Ko Mayer lâi vyelgimin maassâd Ovtâstum staatáid, Lamarr väridij liipu siämmáá taampân, já ovdilgo tamppâ kiergânij New York räi, Lamarrist lâi jo ennuv pyereeb sopâmuš.[7]
Hollywoodist Lamarr čaittâlij vuosmuu eŋgâlâskielâg roolâs elleekooveest Algiers (1938). Sust lâi sopâmuš MGM:áin iivij 1938–1945, kuás sun peesâi tuođâi čäittiđ čaittâlemtáiđuidis ovdâmerkkân elleekuuvijn H.M. Pulham, Esq. (1941) já Tortilla Flat (1942). Enâmustáá sun lâi kuittâg ucebijn roolâin mučis muáttun. Lamarr halijdij merhâšitteebijd roolâid, já nuuvt sun vuáđudij jieijâs pyevtittâsfinnoduv[3] já raahtij elleekuuvijd oovtâst Jack Chertokáin já Hunt Strombergáin.[8] Ive 1946 sij rahtii elleekove The Strange Woman Ben Ames Williams roomaan vuáđuld, já čuávuváá ive almostui Dishonored Lady.[9]
Lamarr pyeremustáá miänástum elleekove lâi Cecil B. DeMille Samson and Delilah, mast sun čaittâlij Delilah. Sun peesâi meid keččâliđ komediast čaittâlem Bob Hope elleekooveest My Favorite Spy (1951).[10] Tast maŋa sun čaittâlij val motomijn elleekuuvijn, ovdilgo jooskâi ive 1958.[3] Suu majemuš elleekove lâi The Female Animal, mast sun čaittâlij oovtâst Jane Powelláin.[10]
Utken
[mute | mute käldee]Jo pärnivuođâ rääjist Lamarr lâi oppâm ejistis maaŋgâmuđušij mašinij toimâmist.[2] Sun jotelávt tuulhâi Hollywoodist,[7] já vietij rijjâääigis hutkosijnis pääihist.[6] Tuše motomeh tiettii Lamarr rijjâääigi puđâldâsâin. Ohtâ tain lâi Howard Hughes, kii tuárjui Lamarr utkeevuođâ hirmâdávt. Lamarr išedij meid Hughes: ko Hughes smietâi, maht finniiččij kirdemmašinijdis jotelubbon, te Lamarr eeđâi suin, ete mašinij suájáh láá liijkás neljihááh. Sun talle puovtij kirje kuolijn já luudijn, mast analysistij pyereeb häämi suájáid.[11]
Nube maailmsuáđi ääigi Lamarr halijdij išediđ merâvuoimijd, já huutkâi oovtâst George Antheiláin távjudâhnjuškom vuáđuld piäđguispektritekniik, moin torpedoh liččii toimâm. Merâvyeimih iä kuittâg halijdâm väldiđ tom kiävtun, já hutkosist šoodâi syeligâs. Maŋeláá suátiviehâ já priivaatfinnoduvah ovdeedškuottii jieijâs teknologiaid Lamarr hutkos vuáđuld. Tááláá ääigi suu tekniik lii kiävtust masa puoh sraŋgâttes digitaallâš rustigijn.[7] Hutkos árvu lii suulân 30 miljard eurod, mutâ Lamarr jieš ij uážžum tast maiden.[6]
Persovnlâš eellim já jäämmim
[mute | mute käldee]Lamarrist šoodâi Ovtâstum staatâi aalmugjeessân ive 1953. Sun lâi nämilittoost ohtsis kuttii: Mandláin, elleekovekietâčällee Gene Markeyin, čaittâleijee John Loderáin, ijjâklubi omâsteijee Ernest Staufferáin, oljomiljonáár W. Howard Leein já juuriist Lewis W. Boies Jr.áin.[10] Sun adoptistij oovtâ päärni, James, já sust lijjii kyehti päärni Loderáin.
Lamarr vietij majemuid ivijdis päihistis Orlandost, kost sun meid jaamij 86-ihásâžžân.[12]
Filmografia
[mute | mute käldee]Käldee: IMDb
.jpg)
| Ihe | Nommâ | Roolâ | Huámášutmeh |
|---|---|---|---|
| 1930 | Geld auf der Straße | Nuorâ nissoon | |
| 1931 | Sturm im Wasserglas | Čällee | |
| Die Koffer des Herrn O.F. | Helene | ||
| 1932 | Man braucht kein Geld | Käthe Brandt | |
| 1933 | Ekstase | Eva Hermann | |
| 1938 | Algiers | Gaby | |
| 1939 | Lady of the Tropics | Manon deVargnes Carey | |
| 1940 | I Take This Woman | Georgi Gragore Decker | |
| Boom Town | Karen Vanmeer | ||
| Comrade X | Golubka/ Theodore Yahupitz/ Lizvanetchka "Lizzie" | ||
| 1941 | Come Live With Me | Johnny Jones | |
| Ziegfeld Girl | Sandra Kolter | ||
| H.M. Pulham, Esq. | Marvin Myles Ransome | ||
| 1942 | Tortilla Flat | Dolores Ramirez | |
| Crossroads | Lucienne Talbot | ||
| White Cargo | Tondelayo | ||
| 1944 | The Heavenly Body | Vicky Whitley | |
| The Conspirators | Irene Von Mohr | ||
| Experiment Perilous | Allida Bederaux | ||
| 1945 | Her Highness and the Bellboy | Princess Veronica | |
| 1946 | The Strange Woman | Jenny Hager | já pyevtitteijee |
| 1947 | Dishonored Lady | Madeleine Damien | já pyevtitteijee |
| 1948 | Let's Live a Little | Dr. J.O. Loring | já pyevtitteijee |
| 1949 | Samson and Delilah | Delilah | Suu vuosmuš elleekove Technicoloráin |
| 1950 | A Lady Without Passport | Marianne Lorress | |
| Copper Canyon | Lisa Roselle | ||
| 1951 | My Favorite Spy | Lily Dalbray | |
| 1954 | L'amante di Paride | Helen of Troy, Joséphine de Beauharnais, Genevieve of Brabant |
|
| 1957 | The Story of Mankind | Joan of Arc | |
| 1958 | The Female Animal | Vanessa Windsor |
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Hedy Lamarr.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ Aron, Jacob: Hedy Lamarr New Scientist. Čujottum 1.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Hedy Lamarr National Women's History Museum. Čujottum 1.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Hedy Lamarr | Biography, Movies, & Facts | Britannica www.britannica.com. Čujottum 1.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 4,0 4,1 M.Admin: Hedy Lamarr's Great Escape KnowledgeNuts. 10.2.2021. Čujottum 1.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Hedy Lamarr Biography - life, family, children, name, story, school, mother, young, book www.notablebiographies.com. Čujottum 2.4.2022.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Eroottisesta ekstaasista taajuushyppelyyn: Hollywood-tähti Hedy Lamarrin uskomaton tarina yle.fi. Čujottum 1.4.2022. (suomâkielân)
- ↑ 7,0 7,1 7,2 'Most Beautiful Woman' By Day, Inventor By Night NPR.org. Čujottum 29.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Special to THE NEW YORK TIMES: NEWS OF THE SCREEN; Hedy Lamarr to Star in Williams' 'Strange Woman' --Blanke Signs 15-Year Contract With Warners Of Local Origin The New York Times. 5.5.1945. Čujottum 29.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Fred Stanley: THE HOLLYWOOD DIGEST; Broadway Oracle The New York Times. 3.2.1946. Čujottum 29.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Actress Hedy Lamarr Dead At 86 www.cbsnews.com. Čujottum 29.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Desta, Yohana: How Inventive “Genius” Hedy Lamarr Became a Hollywood Tragedy Vanity Fair. 20.4.2017. Čujottum 29.4.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Richard Severo: Hedy Lamarr, Sultry Star Who Reigned in Hollywood Of 30's and 40's, Dies at 86 The New York Times. 20.1.2000. Čujottum 29.4.2022. (eŋgâlâskielân)