Viirijâš
| Viirijâš Coturnix coturnix (Linnaeus, 1758) |
|
|---|---|
 |
|
| Tile | LC (eellimvuáimálâš) |
| Tile Suomâst | VU (hiäjulum)[1] |
 |
|
 |
|
Tieđâlâš luokittâllâm |
|
| Doomeen | Sellâvááimusliih Eucarya |
| Kodde | Elleekodde Animalia |
| Uáiviráiđu | Savosuonâsiih Chordata |
| Vyeliráiđu | Čielgitávtáliih Vertebrata |
| Luokka | Lodeh Aves |
| Lahko | Känilodeh Galliformes |
| Hiäimu | Puigâkäänih Phasanidae |
| Vyelihiäimu | Meccikäänih Tetraonidae |
| Suuhâ | Viirijááh Coturnix |
| Šlaajâ | coturnix |
Viirijâš (Coturnix coturnix) lii fasanij suuhân kullee känilodde. Luánduviđá lodden Suomâst viirijááh iä lah táváliih: tááláš näällin lii arvâlum 100–500 paarrâd. Lodde lii Suomâst čuuvtij uhkevuálásâš já rávhuidittum.[2] Viirijááh rähisteh lávgum. Toh sättih lávguđ puurrâmčunnuin, muldeest, fuođârist teikâ mast peri. Toh rähisteh putesvuođâ.[2]
Stuárudâh já olgohäämi[mute | mute käldee]
Viirijâš lii 16–18 cm[3] kukke, já ton suájákejij koskâ lii 95–105 cm. Viirijâš tiäddá 70–155 g.[4]
Tarham já šoddâdem[mute | mute käldee]
Viirijááh tarhajuvvojeh já šoddâduvvojeh uáli ennuv, já toi šoddâdem lii älkkee.[5] Taid lii jotteel šoddâdiđ tondiet ko nuorâ lodde monniiškuát jo 6–8 oho puárisin, já ores lii njuovvâmtiädustis jo 3–4 mánuppaajeest.
Tipšo tááhust viirijâš lii tego kääni-uv, mut viirijâš lii hirmâd čepis kirdee. Kárgáámeh láá-uv viirijái tolâmist ulmuu uáinust huolâstutteemus äšši. Taah lodeh iä lah oskoliih jieijâs eellimpirrâsân, iäge toh älkkeht čonnâsuu ulmui iäge sajan. Jis viirijâš uážžu máhđulâšvuođâ kárgáđ, te tom lii uáli väädis orostittiđ. Máhđulávt tom puáhtá puorijn luhhoin hokâttâllâđ maassâd heeki aldasáid kuođđum purrâmušlittijn. Viirijâš lii tiätuäŋgiris loddááš, nuuvt et maŋgii ton uáivi viggá heekist olgos. Jis eidu talle paaldâst lii vahtiimin miinii piäđuid, te uáli älkkeht viirijâš moonât uáivis. Viirijááh láá viehâ uceh, te toh čäähih pyereest eelliđ heekist, mon ohtâ kääni tiävdáččij jo ohtuu.
Keessiv viirijáid lii pyeremus toollâđ olgon, já toi heeki puáhtá sirdeđ heeki 2–3 oho kooskâi, nuuvt et lodeh peesih šnuákkuđ vorâs suoinijd. Tälviv toh piergejeh pyereest olgon suullân puolâšij räi, ko peri toi čääci lii sudes já luudijn lii lieggâ saje, moos peittâdâttâđ. Njuoskâs toh killájeh hyeneeht meid keessiv, adai toh älkkeht kalmojeh já puáccájeh leencun.
Jis viirijááh tálvástâleh känipuvreest, te talle lii pyeri huksiđ seeini paaldân heeki, mii lii tipšoo muáđoi aloduvvâst. Viirijááh lojoh mottoom verd talle ko toh uáinih ulmust moijájeijee muáđoid iäge tuše lappâdjottee kumikammuid.
Maneh[mute | mute käldee]
Viirijááh mannejeh smavvâ, kirjáás moonijd, moi raavvâdárvu lii stuárráb ko känemoonijn. Nuuvt kanij ko viirijái-uv monij smaakân vaaigut čuuvtij lode raavvâd. Viirijááh iä táválávt monnii piervâlân, pic mottoom rávhálii sajan monnii tiiŋgâ vuál. Motomeh sättih kale monniđ jotelávt kačâdijnis-uv. Jyehi tááhust heekih, main láá vuovâs čiähusajeh, láá šiev sajeh monniimân, já lodeh láá mudoi-uv luholuboh taggaar saajeest.[2]
Raavvâd[mute | mute käldee]
Raavvâdis tááhust viirijâš ij čuuvtijgin ranttuustâl: tot porá masaba puoh. Motomeh spiekâstuvah kuittâg láá: sipulijd, koškeheertâid já avokado toid ij pyevti faallâđ. Kalkkâ já protein ravâdist ferttejeh leđe ennuv. Känefuođâr tohhee pyereest viirijáid, mut meid jieijâs šiljoost kávnojeijee piämmu já šiiveettáálu šoddâdmeh láá siämmáá pyereh. Ovdâmerkkân fijnásubbon millum teikâ piimeest käsittum haavvâr teikâ ohra tohhejeh pyereest. Millum heertâin viirijááh finnejeh ennuv protein. Heertâid puáhtá käsittiđ čäcikuáškánjâšâst ovdil faallâm. Fallum šaddoid puáhtá tälviv val tuoldiittistiđ, já lieggâ šadoh išedeh-uv luudijd kolmâsist piergiittâlmist. Viirijái máirá taarbâš meid čunnuid, moh pyehtih leđe siämmáámuđusiih ko čunoikaasâ čunnuuh.[2]
Fáádást eres soojijn[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Viirijâš.
Käldeeh[mute | mute käldee]
- ↑ Viiriäinen - Coturnix coturnix laji.fi. Čujottum 23.8.2023. (suomâkielân)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Olthuis, Marja-Liisa: Viirijâš – purrâmušpeevdi stuorrâ hersku anarasaavis.fi. 29.7.2023. Čujottum 23.8.2023.
- ↑ Svensson, Lars: Lintuopas - Euroopan ja Välimeren alueen linnut, s. 56. Otava, 2010. ISBN 978-951-1-21351-2.
- ↑ Viiriäinen, Coturnix coturnix luontoportti.com. Čujottum 23.8.2023. (suomâkielân)
- ↑ Siltajoen Sirkus - kanamaisia kirjoituksia siltajoensirkus.blogspot.com. Čujottum 23.8.2023. (suomâkielân)