Tahheevuoigâdvuotâ
Tahheevuoigâdvuotâ táárgut tahhee vuoigâdvuođâ jieijâs kirjálâš teikkâ taiđâlâš tuojijd. Tahheevuoigâdvuođah láá miäruštâllum aalmuglâš lahâaasâtmijn Maailm jiegâlâš omâduv seervi (WIPO) sopâmušâi vuáđuld. Suomâ lii ratifisistám maŋgâ WIPO sopâmuš tahheevuoigâdvuođâi sierânâs oosijn.
Tahheevuoigâdvuođáid kuleh maaŋgâlágáneh tyejeh, ovdâmerkkân čalluuh, elleekoveh, jienâvuárháh, mááláámeh, nuotâstâsah, tiätumaašinohjelmeh, kártáh sehe graafisávt hämmejum tyejeh. Tahheevuoigâdvuođah iä suojâl jurduid teikkâ ideaid, tuše tyeje olášuttemvyevi.
Tahheevuoigâdvuotâ vuoigâdvuottân
[mute | mute käldee]Tahheevuoigâdvuođâi keežild rähtest lii tiätu raijiittâsâigijn ohtuuvuoigâdvuotâ meridiđ tyejestis. Tahhee puáhtá valmâštiđ já levâttiđ tyeje siämmáálágánin teikkâ ereslágánin ko algâalgâlâš tyeji. Sun puáhtá meid pyevtittiđ já levâttiđ nube kielân jurgâlum já nube kirjálâšvuođâ teikkâ taiđâlâšvuođâ šlaajân nubásmittum tyeje. Tast, kote lii jurgâlâm tyeje teikkâ muttám tom eres háámán, lii tahheevuoigâdvuotâ ton háámán tyejeest. Tahhee ij kuittâggin uážu meridiđ tyejeest nuuvt, ete tot luávkkáá tahheevuoigâdvuođâ algâalgâlâš tyejeest.[1] Stuárráámuu uásist enâmijn tahheevuoigâdvuođâi haldâšeijee puáhtá váldásmittiđ eres persovn kevttiđ taid vuoigâdvuođâid ovdâmerkkân monnjâpuovtâdâs, levâttem teikkâ vuolgâttem tááhust.
Tahheevuoigâdvuođâ pištem
[mute | mute käldee]Ääigi, kuás tahheevuoigâdvuotâ pištá, kočoduvvoo ‘’syejiäigin’’. Syejiäigi pištá Euroop ruttâtuálukuávlust ubâ tahhee eellim sehe 70 ihheed tahhee jäämmimivveest ovdâskulij. Jis tyeji lii puáttám eres kuávlust, te tot pištá aainâs-uv 50 ihheed. Jis tyeje algâalgâlâš enâmist tahheevuoigâdvuođâi pištem lii kuhheeb, te pištem lii 70 ive rááján siämmáš meid Suomâst. Juávhust rahtum tuojij syejiäigi pištá 70 ihheed majemuu tahhee jämimist ovdâskulij. Elleekuuvijn syejiääigi pištem rekinistuvvoo majemužžân jáámmám stivrejeijee, kietâčällee teikkâ elleekove muusik šuoŋârähtee jämimist. Oovdânpyehtee taaidâr sehe pyevtitteijei vuoigâdvuođah pišteh 70 ihheed vuárhá (om. album) almostittemivveest. Ko tahhee jáámá, te tahheevuoigâdvuođah sirdâšuveh tahhee ärbejeijeid já pisoh sii oomâstmist ton räi, ko tahhee jämimist láá kuullâm 70 ihheed. [2]
Tahheevuoigâdvuođâ raijiittâsah
[mute | mute käldee]Tahheevuoigâdvuođâi vuosmuš raijiittâs lii tyeji valmâštem ovtâskâs kiävtun. Kii peri puáhtá valmâštiđ tahheevuoigâdvuođâ vuálásijn tuojijn muáddi kopio. Ton lasseen tutkâmuš- já máttááttemkiävtun lii tahheevuoigâdvuođâ raijiittâsâi mield riehti valmâštiđ oosijd tyejeest. Pittáid tyejeest uážžu valmâštiđ meid kirjeráájuin nuuvt, ete tyeji vissásávt siäiluččij tobbeen. Tyejeest lii meid vuoigâdvuotâ valmâštiđ pittáid, jis tárguttâsân lii finniđ tom mahtnii toimâiästulâš ulmuu kiävtun teikkâ ovdâmerkkân čalmettum ulmui sopâvâš háámán.[3]
Tahheevuoigâdvuođâst láá meid eres raijiittâsah valmâštem lasseen. Tyejeest uážžu väldiđ kuuvijd ereslágán oovdânpyehtimáid. Tággáár oovdânpyehtim puáhtá leđe ovdâmerkkân árvustâllâm teikkâ tieđâlâš tábáhtus. Almostittum tuojijd uážžu čäittiđ máttááttemkiävtust teikkâ oskolduvlâš tilálâšvuođâst. Ton ooleest sáttá leđe kiävtust nuuvt kočodum págguliiseens. Págguliiseens vuáđuld puáhtá kevttiđ tahheevuoigâdvuođâ vuálásâš materiaal, mut rähtest lii vuoigâdvuotâ vaattâđ sajanmáávsu tággáár kiävtust.[3]
Tyejeh main iä lah tahheevuoigâdvuođah
[mute | mute käldee]Láá meid motomeh tyejeh, main iä lah tahheevuoigâdvuođah. Ovdâmerkkân laavah já asâttâsah iä kuulâ tahheevuoigâdvuođâi pirrâdâhân. Meid esivääldi almostittem miärádâsah sehe äššikirjeh, staatâsopâmušah já toi jurgâlusah láá tahheevuoigâdvuođâ ulguubeln. Luándulávt tahheevuoigâdvuođah iä lah tuojijn, moi syejiäigi lii nuuhâm.[1]
