Seepra
Seepra lii Afrikist iälusteijee njomâtteijee, mii kulá kozzâellei laahkon já hiävušellei hiäimun. Siämmáá hiäimun kuleh meiddei hiäppušeh já aasih. Seeprast láá čapis já vielgis rááiđuh.
Kulmâ seeprašlaajâ[mute | mute käldee]
Seeprah juáhhojeh kuulmâ sierâ šlaajân. Šlaajah lijjii tovláá eenâb, mutâ toh láá suvâttum.
- Aroseepra ađai saavaanseepra (Equus quagga, ovdil E. burchellii) lii puoh táválumos seeprašlaajâin. Ton eellimpiirâs lii viijđes. Eellimpiirâs lii Maadâ-Sudanist já maadâ-Etiopiast Maadâ-Afrik räi. Sárgáh láá kubduuh.[1]
- Väriseepra (Equus zebra) iälá váráduvâst Maadâviestâr-Afrikist, ovdâmerkkân Namibiast já Maadâ-Afrikist. Väriseepra sárgáh láá ucebeh ko aroseeprain.[1]
- Grevyseepra ađai kunâgâsseepra (Equus grevyi) iälá Etiopiast, Somaliast já Keniast.[2] Ton sárgáh láá kezibeh ko eres seeprašlaajâin,[3] já ton čuávji lii vielgâd.[1]
Stuárudâh já olgohäämi[mute | mute käldee]
Seeprah láá suullân 120–140 cm kukkosiih. Oráseh láá stuárráábeh ko niŋálâsah Grevy šlaajâst, mutâ aroseeprain já väriseeprain suhâpeleh láá suullân siämmáá stuárusiih.[1]
Seeprast lii vielgis čuávji, já tondiet ovdil jurdui, ete seepra lii vielgis ellee, mast láá čapis sárgáh. Tastoo lii čielgâm, ete seeprah láá ohemuddoost čappâdeh já vielgis sárgáh iteh maŋeláá.[4] Lii tutkum kuhháá, ete mondiet seeprast láá sárgáh, mutâ visesvuotâ tast ij lah. Motomeh hypoteeseh láá:
- Sárgáh láá syeji-ivne ađai seepra puáhtá suddâluđ pirrâssân. Piätuelleeh iä iärut, ete seepra lii ohtâ ubâvuotâ.
- Piätuelleeh hiämástuveh, ko toh iä iärut jyehi ellee, ete kost ellee álgá já kost tot nohá.
- Sárgáh syeijejeh seepraid tiivrij käskimist.
- Sárgáh išedeh toollâđ seepra rummâš liegâsvuođâ vyeligubbon saavaan paakâst, ko toh širotteh piäivááčuovâ ereslágán vuovvijn.[4][5]
Lavdâm já eellimpiirâs[mute | mute käldee]
Seeprah iälusteh savanist, miestâarost teikkâ váráduvvâst. Puoh kulmâ seeprašlaajâ láá kiäppánâm ulmui toimâi tiet. Grevyseepra lii uhkevuálásâš. Väriseepra lâi ovdil uhkevuálásâš, mutâ toh láá lasanâm nuuvt, ete tääl šlaajâ lii čalmeestoonnum. Aroseeprah láá ennuv, mutâ meiddei toh láá kiäppánâm.[1] Uhken seepráid láá ovdâmerkkân eennâmtuálu, miäcástem, suátitileh já šoŋŋâdâhnubástus.[2][6]
Eellimvyehi já lattim[mute | mute käldee]
Väriseeprah já aroseeprah eelih uccâ čoogijn. Čaggeest láá ohtâ ores já maŋgâ niŋálâs čivgâiguin. Eres oráseh eelih ohtuu teikkâ juávhuin, main láá kyehti teikkâ kulmâ orráás, motomin joba love oresid.[7]
Grevyseepra orásist lii reeviir, já tot ij ele čoogijn. Niŋálâsah eelih čoogijn, já nuuvt meid oráseh, moh iä lah vala suhâjuátkimavveest.[7]
Seeprast láá motomeh piätuelleeh. Leijoon lii seepra válduášálâš piätu. Meiddei leopardeh, geebaardeh, hyeenah já vildâpennuuh láá piätuelleeh, mutâ toh pivdeh tuše čiivgâid. Seepra piälušt jieijâs käskimáin já čiehčâmáin.[7]
Raavâd[mute | mute käldee]
Seeprah poreh mielâsubbooht suoinijd,[1] mutâ motomin meiddei loostâid já veerdijd.[2][6][8]
Seeprah tarbâšeh čääsi, eromâšávt talle ko lii pakkâ koškepaje,[1] já tondiet toh sättih jotteeđ lahtâsub kuávloid talle ko lii koškes iveäigi.[7]
Fáádást eres soojijn[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Seepra.
Käldeeh[mute | mute käldee]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Dinerstein, Eric: Zebra www.britannica.com. Čujottum 24.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Grevy's Zebra www.iucnredlist.org. Čujottum 24.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Churcher, C.S.: Equus grevyi. Mammalian Species, no 453, s. 1–9, 1993. The American Society of Mammalogists. Artikkâl nettiversio.
- ↑ 4,0 4,1 Matthias, Meg: Are Zebras White with Black Stripes or Black with White Stripes? www.britannica.com. Čujottum 24.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Law, Yao-Hua: The truth behind why zebras have stripes www.bbc.com. Čujottum 25.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 6,0 6,1 Plains Zebra www.iucnredlist.org. Čujottum 25.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Perissodactyl - Structural features www.britannica.com. Čujottum 25.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Mountain Zebra www.iucnredlist.org. Čujottum 25.4.2023. (eŋgâlâskielân)
