Jane Goodall
_(2)_(cropped_2).jpg)
Jane Goodall (3. cuáŋuimáánu 1934 – 1. roovvâdmáánu 2025) lâi eŋlandlâš kieđâlij totkee. Sun tobdoo eromâšávt pargostis Tansaniast 1960-lovvoost. Tobbeen Goodall huámmášij, ete simpanseh onnii ävkkin riisijd termiitij nurâmist. Taat lâi merhâšittee káávnus, tastko ovdil tom lâi jurdum, ete tuše ulmuuh aneh ävkkin piergâsijd. Kávnus tiet totkeeh smietâškuottii uđđâ naalijn ellei lattim já tom, maid olmoošvuotâ meerhâš.[1]
Totkee karrieer
[mute | mute käldee]Goodall šoodâi ive 1934 Hampsteadist Lontoost. Ive 1957 sun mađhâšij Kenian, já forgâ tastmaŋa sun algâttij totkee karrieeris. Suu stivrejeijen lâi pegâlmâs kenialâš-brittilâš luándutiettee Louis Leakey. Ive 1960 Goodall tuđhâškuođij simpansij viestâdem já sosiaallii lattim Tansaniast. Sun ij lamaš tuše kukken tárkkojeijee, peic sun uásálistij simpansij aargân já adelij toid noomâid.[1]
Goodall muštâlij pargoos merhâšuumeest uđâstoimâttâh AP sahhiittâlmist ive 1997: ”Simpanseh láá máttááttâm munjin, ete toh láá uáli jo siämmáálágáneh ko mij. Toh láá siävuttâm rääji ulmuu já ellee kooskâst.”[1]
Goodall poorgâi viššâlávt ellei peeleest. Ive 1997 sun vuáđudij Jane Goodall Institute ‑nommâsii luándusuojâlemlágádâs, mon ulmen lii ovdediđ kieđâlij tutkâm já suojâlem. Sun čaalij meid kiirjijd ellein.[1]
Sun ij kuássin joskâm porgâmist. Ko sun jaamij 91-ihásâžžân, sun lâi lamaš eidu sahârááiđust Ovtâstum staatâin.[1]
Palhâšumeh
[mute | mute käldee]Goodall finnij ennuv tubdâstâs pargostis. Sun palhâšui Jaapaan Kyoto-palhâšuumijn ive 1990, väljejui Ovtâstum aalmugij ráávhutuálvon ive 2002, finnij hoovdâ áárvu Brittilii imperium riitaarkoddeest ive 2004 sehe palhâšui Unesco kollemitalijn já Ranska kunneelegioon kunneemerháin ive 2006. Ive 2024 sun palhâšui Ovtâstum staatâi rijjâvuođâ mitalijn.[1]
Peerâ
[mute | mute käldee]Goodall naajâi vuáládâheennâmlii National Geographic -loostâ čuovâkovvejeijein Hugo van Lawickáin njuhčâmáánust 1964. Suoi láin teivâm Tansaniast. Ive 1967 sunnui šoodâi alge, Hugo Eric Louis. Sun eelij vuosmuid ivijdis Tansaniast Gombe Stream -tutkâmkuávlust.[2]
Goodall já Lawick näimilitto piištij love ihheed. Forgâ näimi-iäránem maŋa Goodall naajâi Tansania aalmuglâšmeecij tallain jođetteijein Derek Brycesonáin, kote jaamij ive 1980.[2]
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Jane Goodall.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ a â b c č d Valkeapolku, Valtteri: Simpanstotkee Jane Goodall lii jáámmám anarasaavis.fi. 6.10.2025. Čujottum 6.10.2025.
- ↑ a â Moon, Jenna: 'An extraordinary legacy': Tributes after chimpanzee expert Jane Goodall dies age 91 BBC News. Čujottum 6.10.2025. (eŋgâlâskielân)