Haenyeoh
Haenyeoh (koreakielân 해녀, meerâi nisoneh) láá čepis puohčâleijeenisoneh Maadâ-Korean kullee Jeju-nommâsii suollust. Sij čuággih merâponneest merâäimisäpligijd, merâmaarfijd, sierâlágánijd šlieddâelleid já merâtiäpuid vyebdim várás. Haenyeoh pyehtih puohčâđ joba 15 meetter jieŋŋâlvuotân, mutâ sij iä keevti happivuovdâid. Ko haenyeoh láá pajanâm čäsuáiván, te sij lyeštih tiätu njurgâsjienâ, sumbisori. Tot iššeed luovâsmittiđ čiđđâdioksid sii kiäppáin.[1][2]
Haenyeo-kulttuur
[mute | mute käldee]Haenyeo-kulttuur lii maŋgâčyet ihheed puáris. Haenyeoh hárjuttâlškyeteh puohčâm jo nuorrân. Sij pargeh nuuvt kuhháá ko pisoh tiervâsin. Ive 2025 puárásumos haenyeo lâi 95-ihásâš nissoon, kote jooskâi porgâmist 90-ihásâžžân.[3] Kulttuur lii kuittâg uhkedum, tastko nuorah iä innig šoodâ haenyeon. Ive 1966 haenyeoh lijjii áárvu mield 24 000. Ive 2023 sij lijjii tuše 2 800, já sist iänááš lijjii paijeel 70-ihásiih.[2]
Ive 2016 Jeju-suolluu haenyeo-kulttuur lasettui UNESCO olmooškode immateriaallii kulttuuräärbi luvâttâlmân.[4] Jiešhaaldâtlii suolluu haldâttâs mield kulttuur oovdâst suolluu já aalmug jiegâ. Haenyeo-kulttuur oovded meid kilelis ovdánem já nisonij sajattuv ohtsâškoddeest.[2]
Siärvuslâšvuotâ já hiäjubij suojâlem láá teháliih haenyeo-kulttuurist. Halmeoni bada, "ákkumeerâ", lii cuávis kuávlu, mii lii väridum puárásumosáid haenyeoid. Návt sij iä taarbâš porgâđ innig nuuvt korrâsávt. Ton lasseen haenyeoin láá ohtii teikâ kuohtii mánuppaajeest ohtsiih peeivih, kuás sij jyehih salâsis táásá puohháid.[5]
Haenyeoh láá juohhum kuulmâ táásán sii hárjánem mield: hagun, junggun já sanggun. Hárjánâm sanggun-puohčâleijeeh tuáimih máttáátteijen. Ton lasseen perruuh, škoovlah, páiháliih kuálástemuásádâhkodeh já jieškote-uvlágáneh haenyeo-seervih jyehih tiäđu. Haenyeoin lii valjeeht ärbivuáválâš tiätu meerâst, merâellein já šooŋâst.[2]
Suojâlem kuáská luándun-uv. Haenyeoh iä čuági merâelleid talle ko toh lasaneh iäge sij čuági liijkás uccâ elleid.[2]
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Haenyeoh.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ Culture of Haenyeo Women Divers www.visitjeju.net. Čujottum 29.5.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ a â b c č Valkeapolku, Valtteri: Haenyeoh – kuálásteijeeh já pirâssuojâleijeeh anarasaavis.fi. 29.5.2025. Čujottum 29.5.2025.
- ↑ Chimbi, Joyce: Korea’s Troubled Waters: Traditional Women Divers Protecting an Ocean in Crisis www.cultureunplugged.com. Čujottum 29.5.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Culture of Jeju Haenyeo (women divers) ich.unesco.org. Čujottum 29.5.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Bachelor, Lisa: South Korea’s female freedivers: TV has made stars of the haenyeo but what is their real story? The Guardian. 15.5.2025. Čujottum 29.5.2025. (eŋgâlâskielân)